Cloacadieren zijn zoogdieren die eieren leggen

Er zijn enkele zoogdiersoorten die niet levendbarend zijn, maar eieren leggen. Zoals het vogelbekdier dat een snavel en zwemvliezen heeft. En natuurlijk de mierenegels. Deze zoogdiergroep, ofwel cloacadieren (Monotremata), heeft mede om die reden altijd tot de verbeelding gesproken. Eierleggende zoogdieren komen alleen in Australië, Tasmanië en Nieuw-Guinea voor. Er zijn vijf soorten cloacadieren: het vogelbekdier en de vier soorten mierenegels.

Inhoud

* Taxonomische indeling van cloacadieren (Monotremata)

    * Wat betekent Monotremata?

    * Miljoenen jaren oud

* Cloacadieren leggen eieren

    * Magnetische velden

    * Zesde zintuig

    * Lichaamstemperatuur

* Voortplanting van het vogelbekdier

* De buidel van de mierenegel

Taxonomische indeling van cloacadieren (Monotremata)

Vogelbekdier
(Ornithorhynchus anatinus)

Claocadieren (Monotremata) behoren tot de stam van de Chordata (chordadieren), de klasse van de Mammalia (zoogdieren), de onderklasse van de Australosphenida en de orde van de Monotremata. Cloacadieren worden ook wel monotremen of snaveldieren genoemd. De orde van de Monotremata - zowel de vogelbekdieren als de mierenegels - bestaat uit twee families en vijf soorten in drie geslachten. De eierleggende zoogdieren vormen een merkwaardige groep. Het is dankbaar studiemateriaal voor evolutiedeskundigen die meer inzicht willen krijgen in de ontwikkeling van zoogdieren uit de reptielen. Naast het feit dat cloacadieren eieren leggen, en dus niet levendbarend zijn, sporen ze hun prooi op met behulp van subtiele magnetische velden.

Wat betekent Monotremata?

Het woord Monotremata is afkomstig uit het Grieks en betekent ‘een opening’. Het woord cloaca verwijst naar de verwantschap met vogels en reptielen. De cloaca is immers een verwijding aan het achterste deel van de endeldarm waarin de urineleiders, eileiders (of zaadleiders) uitmonden, in tegenstelling tot de andere zoogdiergroepen.

Miljoenen jaren oud

Volgens de evolutieleer van Darwin hebben cloacadieren de reptielen als voorouders, zoals ook de hogere zoogdieren, waartoe de mens behoort. De zoogdiergroep van de cloacadieren bestaat al minstens vijftien miljoen jaar. Toen wetenschappers het vogelbekdier voor het eerst zagen, dachten ze dat het een soort monster was met het lijf van een zoogdier en een eendensnavel, die echter soepel en leerachtig is. Het vogelbekdier leeft in beken, rivieren en meren van Australië en Tasmanië. Daarentegen houdt de mierenegel niet van water en is een echt landdier.

Cloacadieren leggen eieren

Mierenegel
(Tachyglossus aculeatus)

Monotremen leggen eieren, net als vogels en de meeste reptielen. De eieren zijn relatief zacht en leerachtig en komen na ongeveer tien dagen uit. De jongen zijn voorzien van een eitand om de eierschaal te kunnen breken. Volwassen cloacadieren zijn tandeloos. De drie tanden bij de jongen ontwikkelen zich al snel tot hoornplaten, waarmee deze dieren hun prooi vermalen. De mierenegel vermaalt het voedsel dankzij hoornige stekels aan de tongbasis. Zoals bij reptielen bevinden de poten zich aan de zijkant van het lichaam. Sommige andere kenmerken, zoals de skeletbouw, verraden dat cloacadieren meer verwantschap hebben met reptielen dan met zoogdieren.

Magnetische velden

Met behulp van subtiele magnetische velden kunnen cloacadieren hun prooi opsporen. Aan de neuspunt van zowel het vogelbekdier als de mierenegel bevindt zich een soort ontvanger waarmee minieme elektrische spanningen worden opgevangen. Wormen, termieten, maden en andere insecten worden waarschijnlijk gelokaliseerd door de bewegingen die deze diertjes maken. Ook is het mogelijk dat de neuspunt voorzien is van stoffen die op methaangas reageren. Het is bijvoorbeeld bekend dat uit termietenheuvels methaangas ontsnapt, dat de mierenegel wellicht als magnetisch veld waarneemt. Er wordt nog volop onderzoek naar gedaan.

Zesde zintuig

Wetenschappers hebben het altijd als een raadsel ervaren hoe het vogelbekdier zijn prooi lokaliseert. Dit dier, zoals ook de mierenegel, is ’s nachts en in de schemeruren het actiefst. Het vogelbekdier jaagt dan onder water op kreeften, garnalen, larven en wormen. Maar wel met de oren en ogen dicht. Op zeker moment ontdekte men op de snavelpunt van cloacadieren knopvormige uitsteekseltjes die potentiaalverschillen detecteren. Dankzij de bewegingen van de prooi ontstaan elektrische stroompjes die het vogelbekdier opvangt. Het lot van de prooidiertjes is dan bezegeld.

Lichaamstemperatuur

Cloacadieren hebben een lichaamstemperatuur die ongeveer zeven graden lager is dan bij de mens. Om de temperatuur te regelen kan een mierenegel niet transpireren of hijgen om de warmte kwijt te raken. Om af te koelen begraaft hij zijn poten in de koude aarde en drukt hij zich dieper in zijn gegraven kuil.

Voortplanting van het vogelbekdier

Cloacadieren
(Monotremata)

Vogelbekdieren graven gangen in de oevers van rivieren en beken, vlak boven de waterspiegel. Deze gangen kunnen wel tien meter lang zijn. In het broedhol legt het vrouwtje enkele eieren met een zachte schaal. Daarna wordt het broedhol dichtgestopt met aarde om uitdroging van de eieren te voorkomen. De eieren drukt ze tegen haar buik. Al die tijd verlaat ze het hol niet. De blinde en naakte jongen krijgen gedurende vier maanden moedermelk. Daarna zijn ze in staat om te zwemmen en kunnen ze het hol uitkomen. 

De buidel van de mierenegel

De mierenegel plaatst de eieren - een of enkele - ongeveer twee weken na de paring meteen in haar broedbuidel. De eieren zijn dan ongeveer 1,5 centimeter groot, maar groeien uit tot wel vijftien centimeter, waarna het jong uit het ei kan kruipen. De mierenegel brengt het jong naar een soort schuilplaats en komt het elke dag voeden. Cloacadieren zogen hun jongen. Ze hebben echter geen tepels maar melkvelden. De melk stroomt uit de melkklieren op de huid, waarna de jongen het oplikken.

Lees verder
> Het vogelbekdier - een eierleggend zoogdier
> Karakteristieke kenmerken van zoogdieren
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk
> De onuitroeibare bruine rat
> Coyote - de prairiewolf van Noord-Amerika

Bronvermelding

. https://dierenwiki.nl/wiki/cloacadieren

. https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/monotremata

. https://www.nationalgeographic.nl/dieren/a61154082/nieuwe-soorten-cloacadieren

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Monotremata (cloacadieren); Ypna, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Platypus_BrokenRiver_QLD_Australia.jpg: Peterdvvderivative work: Bobisbob, CC BY 1.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/1.0>, via Wikimedia Commons

. bazzat2003, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons