De onuitroeibare bruine rat

De bruine rat wordt onuitroeibaar genoemd, en niet zonder reden. Zijn weergaloze aanpassingsvermogen heeft voor een belangrijk deel te maken met het feit dat hij een cultuurvolger is en dus de mens opzoekt. Want daar is altijd voedsel te vinden, zoals op vuilnisbelten en in wijken waar men het niet zo nauw neemt met bijvoorbeeld afvalscheiding. Ook brengt de bruine rat ziekten over, zoals de pest, de ziekte van Weil en de rattenbeetkoorts. Hygiene in de ruimste zin van het woord is de beste manier om de bruine rat op afstand te houden, ook al zal men in dat opzicht vaak teleurgesteld worden en wordt hij niet voor niets als onuitroeibaar beschouwd.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de bruine rat (Rattus norvegicus)

* Kenmerken van de bruine rat

    * Vacht en staart

    * Snuit

    * Tanden

    * Neus

    * Oren

    * Ogen

    * Voorpoten

    * Geluid

* Leefwijze

    * Hecht familieverband

    * Natuurlijke vijanden

    * Komt de bruine rat ook in huis?

* Voeding

* Voortplanting

* Bruine rat en de pest

* Bestrijding en verspreiding

* Belangrijke kenmerken van de bruine rat (Rattus norvegicus)

Taxonomische indeling van de bruine rat (Rattus norvegicus)

De bruine rat behoort tot de klasse van de Mammalia (zoogdieren), de orde van de Rodentia (knaagdieren), de familie van de Muridae (muisachtigen), het geslacht Rattus (ratten) en de soort Rattus norvegicus (bruine rat). De bruine rat wordt ook wel rioolrat, stadsrat of Noorse rat genoemd. Deze oorspronkelijk uit Noord-China en Siberië afkomstige rattensoort heeft zich sinds de 18de eeuw over de hele wereld verspreid en verdrong de zwarte rat (Rattus rattus), die oorspronkelijk de pest verspreidde. De bruine rat is een van de grootste soorten.

Kenmerken van de bruine rat

Bruine rat
(Rattus norvegicus)

Het lijfje van de bruine rat kan, zonder staart, wel 30 cm lang zijn. De staartlengte is 15 tot 25 cm, het gewicht 530 gram, hoewel sommige ratten enkele honderden grammen zwaarder kunnen worden. Enkele andere kenmerken zijn:

Vacht en staart

De vacht van de bruine rat is ruwer en langer dan van de zwarte rat. De buik is lichtgrijs, de rest van het lijf grijsbruin. De poten kunnen wat lichter van kleur zijn, soms met een witte vlek op de borst. Qua vachtkleur zijn er echter variaties. De staart is wat minder lang dan het lijf, schaars behaard en voorzien van talrijke ringen. Dankzij de staart kan de rat ook goed in balans blijven op bijvoorbeeld smalle richels.

Snuit

De bruine rat heeft een tamelijk korte snuit.

Tanden

Deze rattensoort heeft zestien tanden, waarvan twee snijtanden en zes kiezen, zowel in de onder- als bovenkaak. De bruine rat heeft geen hoektanden en knaagt op het voedsel, waardoor de aangroeiende tanden voortdurend afslijten. 

Neus

Het reukorgaan is uitstekend ontwikkeld. Geen geurtje ontsnapt aan zijn aandacht.

Oren

De oren zijn relatief klein en sterker behaard dan van de zwarte rat.

Ogen

Bruine rat
(Rattus norvegicus)

De ogen van de bruine rat zijn minder goed ontwikkeld dan zijn reukorgaan. Slechtziend is hij echter niet.

Voorpoten

Met de voorpoten houdt de bruine rat zijn voedsel vast.

Geluid

Bruine ratten kunnen allerlei geluiden maken, van piepen tot knorren en krijsen. Ook staan ze bekend om hun ultrasone geluiden.

Leefwijze

De bruine rat is vooral ’s nachts actief. Echter, hoe meer ratten zich in de omgeving ophouden, hoe vaker ze zich ook overdag laten zien. Deze rattensoort heeft zich aangepast aan praktisch elk klimaat. Alleen de zwarte rat kan hem in dat opzicht naar de kroon steken. De habitat van de Rattus norvegicus is zeer omvangrijk. Van vuilnisbelten tot boerderijen, riolen, beken en andere wateren, steden en agglomeraties in het algemeen. Deze alleseter weet dat de mens hem in al zijn behoeften kan voorzien om een florerend rattenleven te leiden. De bruine rat staat ook bekend als waterrat en graaft in verbinding staande gangen bij wallen van grachten, beken, enzovoorts. Aan de oeverwallen van beken en andere wateren op het platteland zijn de paadjes vanaf hun gangenstelsel 5 tot 10 cm breed.

Hecht familieverband

Bruine rat
(Rattus norvegicus)

De bruine rat is niet solitair. Hij leeft in hecht familieverband en houdt beslist niet van binnendringende soortgenoten. Er is sprake van een hiërarchie en de kolonieleden (familie) herkennen elkaar aan hun geur. De in hogere rang staande ratten bevinden zich altijd het dichtst bij de talloze voedselbronnen.

Natuurlijke vijanden

Marterachtigen, uilen en katten zijn enkele van de meest beduchte natuurlijke vijanden van de bruine rat.

 

Komt de bruine rat ook in huis?

In stedelijke gebieden waagt de bruine rat zich zelden in woningen. Hij is een uitstekende zwemmer, waardoor men hem soms zelfs een kanaal ziet overzwemmen. Vuilnisbelten en vervallen woningen zoekt de rat graag op.

Voeding

Een bruine rat die genoeg heeft gegeten, laat de rest van het voedsel liggen. Hij is dus geen verzamelaar. Wel brengt hij het voedsel naar een geschikte plek om het voer in alle rust te kunnen verorberen. Veldwaarnemingen tonen echter aan dat ratten die het laagst in rang zijn soms een voedselvoorraad aanleggen. Het menu van de bruine rat is zeer gevarieerd, van zaaigoed (graan), ook op het veld, tot etensresten, als het maar eiwit- en zetmeelrijk is. Ook aas heeft zijn belangstelling, net als kleine zoogdieren, vogels, vogeleieren, kikkers, larven. Zijn menu is schier eindeloos lang. De rat eet dagelijks ongeveer een derde van zijn lichaamsgewicht.

Voortplanting

Bruine rat
(Rattus norvegicus)

Van baltsgedrag lijkt geen sprake bij bruine ratten, evenmin vormen ze duurzame paartjes. Het vrouwtje kan al na elf weken jongen krijgen. De zorg voor de jongen ligt geheel bij het vrouwtje. De rattennesten bevinden zich doorgaans in een hol onder de grond en zijn gemaakt van stro, bladeren en ander biologisch materiaal, maar bijvoorbeeld ook lorren. Een worp bestaat uit zes tot elf jongen na een draagtijd van ongeveer 22 dagen. De blinde jongen komen volkomen hulpeloos ter wereld en worden gedurende ongeveer drie weken gezoogd. Zodra de jongen na drie weken het nest verlaten, kan het vrouwtje weer paren, tot wel 4 maal per jaar. Het ligt voor de hand dat een rattenkolonie op die manier zeer snel groeit.

Bruine rat en de pest

De rattenvlo, ook wel pestvlo (Xenopsylla cheopsis) genoemd, werd in de 14de eeuw overgebracht door de zwarte rat. Er vielen in die periode 25 miljoen doden te betreuren. Toen de bruine rat zich ging vestigen in Europa verdrong hij de zwarte rat dankzij zijn betere aanpassingsvermogen en omdat de bruine rat beter bestand was tegen een kouder klimaat. Dat is een van de redenen waarom de opmars van de pest destijds voor een groot deel tot staan werd gebracht: de vlooien van de zwarte rat brachten immers de pest voort. Niettemin is de als onuitroeibaar beschouwde bruine rat eveneens een geduchte ztekteoverbrenger, waaronder de pest (rattenvlo), de ziekte van Weil en het hantavirus.

Bestrijding en verspreiding

Verspreiding bruine rat
(Rattus norvegicus)

Bruine ratten worden als een plaag beschouwd. Ze brengen ziekten over, waaronder salmonella-soorten en veel andere aandoeningen. Hij komt als cultuurvolger letterlijk overal ter wereld voor, met uitzondering van de poolgebieden. Eeuwenlang heeft men hem bestreden, maar dankzij de fenomenale voortplantingsgraad, en natuurlijk zijn imago als alleseter, is die bestrijding nooit heel effectief geweest. Temeer doordat de bruine rat zeer snel resistent is tegen zelfs het meest dodelijke rattengif.

Belangrijke kenmerken van de bruine rat (Rattus norvegicus)

• Lengte: tot 30 cm (zonder staart).
• Lengte staart: tot 23-24 cm.
• Gewicht: 150-600 gram. Het mannetje is iets zwaarder dan het vrouwtje.
• Geslachtsrijp: ca. 11 weken.
• Paarperiode: alle seizoenen.
• Draagtijd: tot 24 dagen
• Worp: 5-11 jongen, tot 4 worpen jaarlijks.
• Gedrag: familieverband, nachtdier.
• Geluid: knorren, krijsen, piepen en blazen.
• Voedsel: alleseter.
• Levensverwachting: 3-5 jaar.

Lees verder
> De hazelmuis - acrobaat onder de muizen
> De mol - een plaaggeest van tuiniers
> Karakteristieke kenmerken van zoogdieren

Bronvermelding

. https://www.zoogdiervereniging.nl/zoogdiersoorten/bruine-rat

. https://www.ecopedia.be/dieren/bruine-rat

. https://waarneming.nl/species/1509/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Bruine rat (Rattus norvegicus); Dunpharlain, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Olbertz, CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

. Zeynel Cebeci, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Cephas, CC0, via Wikimedia Commons

. National Park Service, Public domain, via Wikimedia Commons

. User:Chipmunkdavis, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons