Wat is het verschil tussen opioïden en niet-opioïde pijnstillers?

Pijnstillers (analgetica) bestaan twee belangrijke soorten: de opioïden en niet-opioïde analgetica. Opioïden worden in de meeste gevallen ingezet bij heftige tot zeer felle pijn. De niet-opioïde analgetica betreft vooral de NSAID’s (non-steroidal anti-inflammatory drugs), zoals ibuprofen en diclofenac. Het gaat dan om minder hevige pijn. Het merendeel van de pijnstillers verhindert dat pijnprikkels worden doorgegeven aan de hersenen. Bepaalde pijnstillers kunnen er ook voor zorgen dat de hersenen deze prikkels anders interpreteren.

Inhoud

* Werking van pijnstillers

* Opioïden

* Hoe werken opioïden

    * Gevaren van opioïden

* Niet-opioïde pijnstillers

* Werking van niet-opioïde pijnstillers

    * Paracetamol

Werking van pijnstillers

De werking van analgetica is heel divers. Er zijn pijnstillers die zeer effectief de zenuwbanen blokkeren die pijnprikkels doorgeven. Weer andere middelen verlagen het waarnemingsvermogen wat betreft de pijn. De pijnprikkels worden dan in de hersenen tegengehouden.

Opioïden

Deze zeer krachtige pijnstillers lijken qua werking op morfine. Het zijn echter geen opiaten. Opioïden zijn namelijk per definitie synthetische pijnstillers. Ze worden gemaakt om vergelijkbare biologische effecten te bewerkstelligen als bij (natuurlijke) opiaten, maar dan zonder enkele ongewenste bijwerkingen die bij opiaten gangbaar zijn. Opioïden worden ingezet bij zeer heftige pijn. Denk daarbij aan galsteenkolieken, een hartinfarct, maar ook postoperatieve pijn en als pijnbestrijding bij kanker.

Hoe werken opioïden?

Opioïden veranderen de waarneming ofwel de beleving van pijn. In dat opzicht kan men ze vergelijken met de lichaamseigen endorfinen. Ze werken in op, ofwel hechten zich aan dezelfde receptoren die de pijnprikkels tussen de hersencellen doorgeven. Opioïden blokkeren aldus de overdracht van pijnsignalen in de hersenen zelf. Voorbeelden van opioïden zijn onder andere fentanyl, tramadol en oxycodon en codeïne. 

Gevaren van opioïden

Het is belangrijk om opioïden niet langer te gebruiken dan strikt noodzakelijk. Deze analgetica veroorzaken immers vrij snel afhankelijkheid. Inname gedurende enkele dagen kan echter geen kwaad. En bij een terminale ziekte is die afhankelijkheid om begrijpelijke redenen niet bezwaarlijk. Het ontwikkelen van gewenning gaat sluipend, waarbij steeds hogere doses nodig zijn om het gewenste pijnstillende effect te verkrijgen.

Niet-opioïde pijnstillers

Deze analgetica zijn relatief minder krachtig dan de opioïden. Denk daarbij aan paracetamol, saridon en de NSAID’s, waaronder diclofenac, ibuprofen en naproxen. Tot de NSAID's behoren strikt genomen ook de salicylaten, zoals aspirine ofwel acetylsalicylzuur. Veel pijnstillers in deze categorie zijn in bepaalde doses vrij verkrijgbaar bij de drogist. Ze worden vooral gebruikt voor onder andere hoofdpijn, menstruatieklachten, spierpijn en gewrichtspijn. NSAID’s zijn bovendien ontstekingsremmend en verminderen aldus zwelling en pijn bij artritis en reumatoïde klachten.

Werking van niet-opioïde pijnstillers

NSAID’s remmen de aanmaak van het cyclo-oxygenase-eiwit (COX). Dit eiwit remt op zijn beurt de vorming van prostaglandinen die de pijnbeleving opwekken, de lichaamstemperatuur (koorts) verhogen en de bloedvaten verwijden (roodheid bij ontstekingen). Bijwerkingen komen zelden voor bij incidenteel gebruik. Veel NSAID’s staan er echter om bekend dat ze de maagwand niet sparen, met klachten als maagirritaties en bloedingen.

Paracetamol

Het bovenstaande geldt niet voor paracetamol en soortgelijke pijnstillers, waaronder saridon. Deze middelen verlagen wel de koorts en zijn pijnstillend, maar niet ontstekingsremmend. De precieze werking van paracetamol was lange tijd onbekend. Dankzij dierproeven is men er inmiddels achter dat het eiwit TRPA1 op het oppervlak van zenuwcellen bij activatie een cruciale rol vervult bij de pijnstilling. Wanneer men paracetamol slikt, komt het stofje NAPQI vrij - een afbraakproduct van paracetamol - dat het genoemde eiwit stimuleert en dat op zijn beurt de overdracht van pijnprikkels tussen zenuwcellen en de hersenen frustreert.

Lees verder
> Zijn NSAID's gevaarlijk?
> Celecoxib - pijnstiller bij artrose en reumatoïde artritis
> Eerste bezoek aan de huisarts - anamnese en onderzoek

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: JESHOOTS.com, CC0, via Wikimedia Commons

. ParentingPatch, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. Wikimedia Commons