De dodelijke Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)

De Australische tunnelwebspin (Atrax robustus) is een van de gevaarlijkste en voor de mens dodelijkste spinnen ter wereld. Deze zeer snelle spin is een nietsontziende jager onder de achtpoten die in een straal van 100 tot 200 kilometer rondom Sydney (Australië) menigeen de stuipen op het lijf jaagt. De spin heeft enorme cheliceren (gifkaken) en gifzakjes. De Atrax robustus zoekt de duisternis op, zoals onder rotspartijen en vochtige funderingen. Maar ook bij composthopen en in donkere garages… en in woningen. De meeste mensen zullen dan ook hun schoenen uitkloppen voordat ze die aantrekken. Wie gebeten wordt door de Australische tunnelwebspin zal snel antigif moeten krijgen en als eerste hulp een breed-samentrekkend verband om de beetplaats. De solitaire Atrax robustus kan ruim 4 cm lang worden (zonder de poten). De iets kleinere mannetjes gaan in de paartijd (herfst) dolend op zoek naar vrouwtjes. In huis treft men ze dan relatief vaak aan.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)

    * Sydney-trechterwebspin

* Kenmerken

    * Lengte, kleur en poten

    * Kopborststuk, spindoppen en buik

    * Gifkaken

* Verspreiding

* Leefwijze van de Atrax robustus

    * Solitair

    * Nachtspin

* Voedsel en jacht

    * Snelle spin

* Het web

* Voortplanting

* Beet van de Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)

    * Symptomen

* Eerste hulp (EHBO) bij een beet

* Preventie

    * Voorzorgsmaatregelen

Taxonomische indeling van de Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)

De Atrax robustus behoort tot de stam van de Arthropoda (geleedpotigen), de klasse van de Arachnida (spinachtigen), de orde van de Araneae (spinnen), de familie van de Hexathelidae (tunnelwebspinnen), het geslacht Atrax en de soort Atrax robustus. De spinnenfamilie omvat 11 geslachten en 86 soorten, waarvan de Atrax robustus alleen rond Sydney (Australië) voorkomt.

Sydney-trechterwebspin

Atrax robustus

De Atrax robustus hoort bij de onderorde Mygalomorphae. Bij deze spinnen wijzen de gifkaken recht naar beneden. Ook de grote groep mijnspinnen, vogelspinnen, muisspinnen en valluikspinnen maakt deel uit van deze onderorde. De primitieve Atrax robustus behoort tot de groep Australische tunnelwebspinnen, ook wel de Sydney-trechterwebspin genoemd aangezien hij in en rondom de Australische hoofdstad Sydney regelmatig opduikt en de mensen doet opschrikken.

Kenmerken

De Atrax robustus is een donkere spin, van zwart tot bruin en diepblauw. Deze middelgrote achtpoot heeft een lengte van 1 tot hoogstens 5 cm (zonder de poten) en zoekt graag een vochtige omgeving op om uitdroging te voorkomen. Het betreft een zeer agressieve spin die vrijwel altijd voor de aanval kiest. Het risico op een beet is om die reden aanzienlijk. De Australische tunnelwebspin is een spin waar men in Sydney, en in de verre omgeving van de stad, altijd terdege rekening mee moet houden. En dat doen de Australiërs dan ook. De beet is dodelijk als er niet snel medisch wordt ingegrepen. De Atrax robustus heeft een aantal karakteristieke uiterlijke kenmerken:

Lengte, kleur en poten

Het vrouwtje wordt gemiddeld 4 cm lang. Het mannetje is beduidend kleiner (ca. 2,5 cm). Met gestrekte poten heeft deze spin een lengte van 5 tot 8 cm. Het mannetje heeft langere poten dan het vrouwtje. En twee valse poten (palpen). De kleur van deze spin is veelal blauwzwart en glanzend, met name het schild van het kopborststuk (cephalothorax) waar geen haren op groeien. De ogen bevinden zich dicht bij elkaar.

Kopborststuk, spindoppen en buik

Op het zwartblauwe lijf is geen patroon te herkennen en egaal van kleur. De gesteelde buik is eveneens donker (pruimkleurig). De vier spindoppen aan het uiteinde van het achterlijf zijn vingervormig. De spin heeft boeklongen. Het lijf van het vrouwtje ziet er stevig en breed uit, het mannetje is slanker en kleiner, maar wel met langere poten.

Gifkaken

Sydney-trechterwebspin

De relatief grote cheliceren (gifkaken) zijn rechtstandig en naar voren staand. Dit kenmerkt de Mygalomorphae. Elke cheliceer, gemiddeld ongeveer 6 mm lang, is voorzien van een grote hoektand. Ook de gifzakjes zijn relatief groot. De gifkaken zijn krachtig genoeg om door een vingernagel heen te bijten. Het gif komt uit een kanaaltje dat uitmondt aan het uiteinde van elke hoektand.

Verspreiding

Deze zeer giftige spin leeft in het oosten van Australië, binnen een straal van 100 tot 200 km rondom Sydney. De Australische tunnelwebspin (Atrax robustus) is gevreesd en berucht in New South Wales, de deelstaat waar zich ook Sydney bevindt. Hoewel er veel soorten trechterwebspinnen bestaan, komt de Atrax robustus alleen in die contreien voor en wordt om die reden ook wel Sydney-trechterwebspin genoemd. Het gebied bevindt zich tussen de Central Coast in het noorden, de Illawarre in het zuiden en de Blue Mountains in het westen.

Leefwijze van de Atrax robustus

De Australische tunnel- of trechterwebspin heeft een vochtige habitat nodig. Deze spinnen zijn zeer courant in het gematigde subtropische gebied van Zuidoost-Australië. Ze verkiezen bovendien een donker binnenmilieu, zoals onder vlonders, in kelders en garages. Ook vormen ze in veel gevallen kolonies, waarbij in een relatief klein gebied veel webben van de Atrax robustus voorkomen. Buiten zijn ze in principe overal te vinden, zoals onder rotsen en funderingen, onder gevallen boomstammen, maar ook in struikgewas met veel bladafval. Ook de vochtige tuinen in het stedelijke Sydney hebben hun voorkeur, zoals bij composthopen.

Solitair

De spin is solitair. Vrouwtjes blijven doorgaans in de buurt van het web. De mannetjes kunnen daarentegen echte dolers zijn, met name in de paartijd, in de late zomer en herfst. In deze perioden treft men de Atrax robustus regelmatig in huis aan en dient men extra voorzichtig te zijn. De mannetjes zijn dan actief op zoek naar feromoonsporen van vrouwtjes. Ze dwalen door huis en tuin en vallen soms zelfs in vijvers en zwembaden, waar ze tot wel 24 uur kunnen overleven dankzij de luchtbelletjes onder de buik, nabij de boeklongen. Overigens houdt deze spin het ook onder water een hele tijd uit, en hij is een uitstekende zwemmer.

Nachtspin

De mannetjes duiken met name 's avonds en 's nachts uit het niets op. Opletten dus wie 's nachts naar het toilet moet. Ook is het een goede gewoonte om eerst de sloffen en schoenen uit te kloppen. Ze verstoppen zich er graag in. Overdag houdt de Australische tunnelwebspin zich schuil om uitdroging te voorkomen. Vooral na regenval neemt de activiteit van deze spinnen toe en lopen ze her en der rond, doorgaans omdat buiten hun holen zijn volgelopen met regenwater en ze een nieuwe stek zoeken.

Voedsel en jacht

Atrax robustus

Een Australische tunnelwebspin die zich bedreigd voelt, of uitgedaagd wordt door er bijvoorbeeld mee te ‘spelen’, zal op haar achterpoten gaan staan en de cheliceren en indrukwekkende giftanden duidelijk tonen. Het is typisch een spin met een kort lontje en agressief gedrag, zoals bijvoorbeeld ook de Braziliaanse zwerfspin meteen de aanval kiest. Met deze aanvalshouding kan de spin ook meer kracht zetten als ze een prooi bijt.

Snelle spin

Met de Atrax robustus valt niet te spotten. Ze is zeer snel en houdt iemand die langzaam loopt makkelijk bij. Ook zal ze herhaaldelijk en telkens opnieuw in de aanval gaan en proberen te bijten. Het vrouwtje wacht in haar web tot er nietsvermoedende prooi voorbij komt. Dat kunnen (bid)sprinkhanen, kakkerlakken, kevers, grote mieren en slakken zijn, maar ook kleine gewervelde dieren, zoals kikkers, hagedissen en zelfs vogeltjes die onder het struikgewas naar zaadjes pikken. De tunnelwebspin bijt net zo lang en vaak tot de prooi niet meer beweegt, waarbij ze het slachtoffer stevig omklemt.

Het web

Overigens is ook de huisspin een trechterwebspin. Karakteristiek bij de Australische trechterwebspin is eveneens de buisvormige holte van het web waarin de spin zich terugtrekt en haar prooi verorbert. Vanuit de buisopening of trechter, omringd door zijdeachtig spinsel, lopen struikellijnen. Onvoorzichtige insecten raken die lijnen. Door de trillingen is de spin meteen zeer alert. Indien het prooi betreft, rent ze bliksemsnel uit haar 'tunnel', grijpt en bijt de prooi en sleurt het insect via de buisvormige ingang het nest in.

Voortplanting

De mannelijke Atrax robustus weeft een soort matje waarop sperma uit de achterzijde van het lijfje ligt. Dat matje houdt hij vast tussen zijn palpen (valse poten) en brengt het naar het vrouwtje dat het sperma gebruikt of opslaat. In de late zomer en herfst gaan de mannetjes op zoek naar een vrouwtje en laten zich leiden door feromoonsporen. De vrouwtjes zetten gemiddeld 100 eitjes af, die geelgroen van kleur zijn.

Beet van de Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)

Atrax robustus

Het gif van de Atrax robustus is zeer krachtig en binnen een kwartier dodelijk voor de mens. Dat geldt overigens met name voor kinderen, ouderen en zieken. Vooral het gif van de mannetjes is uitermate gevaarlijk. Vrouwtjes zijn zeven tot acht keer minder giftig. Honden en katten schijnen minder last van het gif te hebben dan de mens en primaten. De dodelijke stof in het gif is atracotoxine (natriumionenblokker), specifiek het robustoxine, een presynaptisch neurotoxine dat de spieractiviteit remt.

Symptomen

De verschijnselen van de beet van de Atrax robustus treden na enkele minuten op en worden steeds erger.

• heftige pijn bij de beet;
• de insteekplaatsen van de hoektanden (enkele millimeters van elkaar) zijn duidelijk zichtbaar;
• kleurverandering bij de beet, zoals roodheid;
• speeksel- en tranenvloed;
• spierkrampen;
• ademhalingsmoeilijkheden als gevolg van longoedeem;
• gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon;
• verwardheid, hallucinaties;
• bewusteloosheid, coma;
• hoge bloeddruk;
• hartritmestoornissen, waaronder tachycardie (snelle hartslag) en atrium- en kamerfibrilleren;
• hartstilstand.

Eerste hulp (EHBO) bij een beet

Het is uitermate belangrijk dat iemand die gebeten is door de Australische tunnelwebspin (Atrax robustus) zo snel mogelijk professionele medische hulp krijgt, er in het ziekenhuis antigif wordt toegediend en de systeemorganen, zoals hart, longen en nieren, continue gemonitord worden. Breng meteen een samentrekkend drukverband aan, waarbij het brede verband dus samentrekkend over de beet is aangebracht, zoals bij een verstuikte enkel. Breng geen tourniquet aan. Spalk eventueel het aangedane lichaamsdeel, zoals de arm of het been. Vervoer het slachtoffer zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. Houd in afwachting daarvan de vitale functies goed in de gaten, zoals de hartslag en ademhaling. Reanimeer eventueel. Kalmeer het slachtoffer.

Preventie

Atrax robustus

In het genoemde gebied waar Sydney-tunnelwebspinnen voorkomen is het belangrijk enkele gedragsregels in acht te nemen. Daarmee voorkomt men in de meeste gevallen een beet. Deze voorzorgsmaatregelen gelden met name in perioden van verhoogde spinnenactiviteit, zoals in de nazomer en herfst. In Australië is dat van december tot juni. Het zijn vooral de mannetjes die ronddwalen. Ook na hevige regenval is het risico groter. Let ook op als u in de tuin werkt; trek dus altijd tuinhandschoenen aan.

Voorzorgsmaatregelen

• Berg kleding netjes op, wat wil zeggen dat kleren niet achteloos op de vloer mogen liggen. Australische tunnelwebspinnen hebben de neiging om erin te kruipen. Controleer de kleren eerst voordat u ze aantrekt.
• Loop met name 's avonds en 's nachts niet blootsvoets rond. Vooral in deze perioden zijn de mannetjes dolend.
• Klop sloffen en schoenen eerst uit. Ook overdag.
• Grijp nooit met uw blote hand in donkere hoeken van bijvoorbeeld de garage.
• Let op als u kampeert. Inspecteer de grond waar uw tent staat.
• In het stedelijke Sydney vormen stadstuinen, -parken, particuliere tuinen en verwaarloosde stadsdelen hoge risicogebieden. Wees daar extra voorzichtig.

Lees verder
> Het ingenieuze web van de spin
> De gewone mijnspin (Atypus affinis) lijkt op een vogelspin
> Spinnen zijn geen insecten
> De grote spoorspin (Cheiracanthium punctorium) is een agressieve renspin
> Bang voor spinnen?

Bronvermelding
. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Sydney-funnelweb-spider
. http://www.inchem.org/documents/pimsanimal/atrax.htm
. http://dierenweetjes.be/Spinnen/Spinneneninformatie/australische%20trechterwebspin.html

Fotoverantwoording
. Australian Museum, Sydney / Bron: Sputniktilt, (CC BY-SA-3.0)
. Tirin (CC BY-SA-3.0)
. Doug Beckers from Macmasters Beach, Australia (CC BY-SA-2.0)
. Onbekend (CCO)
. Toby Hudson (CC BY-SA-3.O)
. Provaprova, Public domain, via Wikimedia Commons