Mauritius van Agaunum - beschermheilige van de infanteristen

Mauritius van Agaunum stierf in 287 n.C. de marteldood. Hij was bevelhebber van het Thebaanse Legioen onder keizer Diocletianus (244-311), die regeerde van 284 tot 305. Mauritius en zijn bijna 7000 christelijke legionairs weigerden nog langer de Romeinse goden te vereren en moesten dat met de dood bekopen. Het was in een tijd dat het Romeinse Rijk zo ver was uitgedijd dat de buitengrenzen nauwelijks meer te beschermen waren. Keizer Diocletianus probeerde bij de goden een keerpunt af te dwingen. Het leidde tot de zoveelste gruwelijke golf aan christenvervolgingen. De bloedige slachtpartij onder de eigen gelederen vond volgens de overlevering plaats in Agaunum, het huidige Saint-Maurice, nabij het Zwitserse Martigny. Mauritius van Agaunum, van oorsprong een Soedanees, is de beschermheilige van de soldaten (infanteristen). Zijn gedenkdag is 22 september.

Inhoud

* Mauritius van Agaunum

* Het Thebaanse Legioen

    * Thebe

    * Christelijk geloof

* Keizer Diocletianus - verval van het Romeinse Rijk

    * Goden

* Rebellie bij Octodurum

    * Offers

    * Slachtpartij

* Overlevenden

    * Grafvelden

* Schutspatroon van veel steden

    * Frankrijk

* Mauritius van Agaunum - beschermheilige van de soldaten (infanteristen)

* Attributen en iconografie

Mauritius van Agaunum

Mauritius van Agaunum
(afb. 4)

De naam Mauritius is de Latijnse afleiding van ‘Moor’, ofwel 'afkomstig uit Mauritanië', destijds een synoniem voor Noord-Afrika. Historisch gezien is er weinig over hem bekend, behalve dat hij oorspronkelijk uit Meroë kwam, een stad in het huidige Soedan. Na een snelle carrière in het Romeinse leger werd hij gepromoveerd tot bevelhebber van het Thebaanse Legioen, een legereenheid die volledig uit christenen bestond. In die periode was het Romeinse Rijk inmiddels zo groot dat in veel gebieden de legioenen voornamelijk geformeerd waren uit gerekruteerde soldaten uit de veroverde landstreken. Thebe, het huidige Luxor in Opper-Egypte, was een voor die tijd bloeiende handelsstad.

Het Thebaanse legioen

Het Thebaanse Legioen, naar verluidt geformeerd uit Oost-Afrikanen, bestond volgens de overlevering uit precies 6666 legionairs, hoewel dat aantal metaforisch moet worden opgevat. Algemeen wordt aangenomen dat het een legereenheid van ongeveer 7000 soldaten betrof. De historiciteit van het legioen en de vreselijke lotgevallen ervan worden echter betwist. In de hagiografieën, ofwel de biografieën van heiligen, blijft het een twistpunt dat mede gevoed wordt door de enorme grafvelden langs de Romeinse wegen op de route via de Alpen naar Genua.

Thebe

Niet alleen de burgers gingen in de Romeinse tijd gebukt onder de christenvervolgingen. Het repressieve beleid was mede gericht op de christenen in het leger. Betwijfeld wordt echter of er ooit een legioen heeft bestaan dat volledig uit bekeerlingen bestond. Wel is duidelijk dat door de eeuwen heen het christendom in het Romeinse Rijk steeds populairder werd. Thebe (Luxor), de stad met de honderd poorten, was in die tijd een zeer welvarend handelscentrum in Egypte.

Christelijk geloof

Thebe lag aan de Nijl, een rivier waarvan gezegd werd dat de bron ervan zich in het 'aardse paradijs' (Hof van Eden) bevond. Ook zou Jakobus, de broer van Jezus Christus, in Thebe gepredikt hebben. Mede om die reden was de bevolking stevig verankerd in het christelijk geloof. Volgens de overlevering waren de uit Oost-Afrika gerekruteerde legionairs van het Thebaanse Legioen moedig en intelligent in de strijd. Ook gingen ze zeer broederlijk met elkaar om. Bovendien waren ze langer, slanker en leniger dan de Romeinse soldaten.

Keizer Diocletianus - verval van het Romeinse Rijk

Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (244-311) was van 264 tot 305 keizer van het Romeinse Rijk. Samen met Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius (250-310) vormde hij een keizerlijk tweemanschap. Het keizerrijk was immers zodanig uitgedijd dat het reusachtige gebied steeds moeilijker te besturen viel. Het Rijk vertoonde met andere woorden de eerste serieuze tekenen van verval. De buitengrenzen waren inmiddels vrijwel onbeheersbaar. Bovendien was er veel verraad in de gerekruteerde 'buitenlandse’ legioenen en er waren altijd en overal opstanden, zoals in Gallië.

Goden

Volgens Diocletianus kon alleen de goddelijke verering van de keizers het Rijk behoeden voor verval. De regionale bestuurders, waaronder de prefecten en legerofficieren, moesten er op toezien dat de onderdanen de keizerlijke standbeelden bewierookten en offers brachten aan de goden. Het was een periode van een nieuwe golf van gruwelijke christenvervolgingen, die vooral ook de legioenen troffen. Veel legionairs hadden zich immers bekeerd.

Rebellie bij Octodurum

Mauritius van Agaunum

Volgens de rooms-katholieke hagiografie kreeg het Thebaanse Legioen opdracht van keizer Diocletianus om vanuit hun standplaats naar Noord-Gallië te gaan, richting een van de buitengrenzen. Het leger moest een grote opstand wreken onder de Bagaudae, groepen Germaanse opstandige boeren. Onder leiding van keizer Maximianus ravitailleerde het Thebaanse Legioen bij Octodurum, het huidige Martigny in het kanton Wallis, Zwitserland. Octodurum was toentertijd een grote Romeinse legerplaats op de route van Italië naar Genova (het huidige Genève). In Octodurum kreeg Maximianus opdracht van Diocletianus om offers te brengen aan het standbeeld van de keizer en aan de goden. Op die wijze moest de goddelijke hulp worden afgesmeekt alvorens het legioen verder zou trekken. Volgens de overlevering wist Maximianus niet dat het Thebaanse Legioen inmiddels volledig uit christenen bestond.

Offers

Onder leiding van bevelhebber Mauritius van Agaunum weigerden de legionairs offers te brengen. Uit protest trok het leger zelfs enkele kilometers verder naar het plaatsje Agaunum. Het Romeinse beleid was om halsstarrige soldaten uit het leger te bestraffen. Het complete legioen stond echter pal en volgde de bevelen niet op. Dat had Maximianus niet verwacht. Niettemin probeerde hij de schade te beperken door de legionairs op allerlei manieren aan te sporen zich te bekeren en de gevestigde orde te respecteren. Behalve deze muiterij zouden de legionairs van het Thebaanse Legioen geweigerd hebben om onder de burgers christenen op te sporen en te vermoorden. Geen enkele infanterist deed mee aan de openbare heidense offerceremonies. Niemand wilde wierook strooien, niemand wilde huichelen. De onderlinge solidariteit was immens.

Slachtpartij

Een rebellie op deze schaal had Maximianus niet voorzien. Hij vroeg advies aan Diocletianus. De keizer stuurde bericht terug. Het voorval vond hij ongehoord, als het niet anders kon moest elke legionair gedood worden. Mauritius, opperbevelhebber van het Thebaanse Legioen, was tevens de woordvoerder van zijn soldaten en sprak de legionairs troost in en kalmeerde hen toen Maximianus opdracht gaf het legioen te decimeren. Dit betekende dat elke tiende legionair onthoofd werd. Toen dat niet hielp, en de soldaten solidair bleven, werd het legioen opnieuw gedecimeerd. Daarna gaf Maximianus het bevel om het hele legioen uit te roeien. Het lot van alle infanteristen was bezegeld. Ook dat van Mauritius en zijn hoofdofficieren, waaronder Candidus, Vitalis, Exuperius en Innocentius. Met hulp van andere legereenheden werd het Thebaanse Legioen uiteindelijk doodgeknuppeld, doodgestoken, onthoofd of vertrapt onder paardenhoeven door de aanwezige cavalerie-eenheden, tot niemand meer leefde.

Overlevenden

Ondanks de rigoureuze aanpak van Maximianus konden er legionairs van het Thebaanse Legioen ontsnappen of ze genazen van hun verwondingen. Het werden predikers die naar alle windstreken trokken. Onder hen bevond zich Octavus, die in Turijn predikte. Vele andere heiligen zouden gelieerd zijn aan het vermeende bestaan van het vermaarde Thebaanse Legioen.

Grafvelden

Langs de oude Romeinse route naar Genève zijn veel grafvelden aangetroffen. Bij Agaunum zou het grafveld zijn met naar verluidt de beenderen van bijna 7000 legionairs. In het genoemde stadje, het huidige Saint-Maurice nabij Martigny (Octodurum), verrees ca. 515 de Abdij van St. Maurice, nabij de executieplaats en gebouwd op de ruïnes van een Romeinse tempel die gewijd was aan Mercurius, de Romeinse god van de reizigers en de handel. Mauritius van Agaunum werd de patroonheilige van de keizers van het Heilige Roomse Rijk.

Schutspatroon van veel steden

Abbey de Saint Maurice
d'Agaune in
Saint-Maurice, Zwitserland

Mauritius van Agaunum wordt vooral in Zwitserland vereerd. Ook is hij de schutspatroon van veel Duitse steden, waaronder Maagdenburg, St. Moritz, Coburg, Lauenburg en Keulen. Zijn naam is gegraveerd in de Heilige Lans van Wenen, te bezichtigen in de schatkamer van de Hofburg (Wenen). De speer behoorde toe aan de Romeinse soldaat Longinus, die daarmee de zijde van Jezus aan het kruis doorboorde. Ook in Nederland zijn er Mauritiuskerken, waaronder in Schin op Geul (Limburg) en het Groningse Marsum.

Frankrijk

Ook in Frankrijk is de verering van Mauritius van Agaunum groot. Hij is onder andere de schutspatroon van de 13de-eeuwse kerk in Angers. Koning Sigismund (470-524), een Bourgondische koning, liet ter verering van Mauritius een klooster bouwen aan de Rhône, aan de toenmalige drukke handelsroute, tevens een voormalige Romeinse route die liep via Martigny (Octodurum). Het klooster stond mede aan de basis van de verdere verbreiding van de verering van Mauritius in heel Europa.

Mauritius van Agaunum - beschermheilige van de soldaten (infanteristen)

Mauritius is niet alleen de patroonheilige van de infanteristen, maar ook van de Zwitserse Garde en de Alpentroepen van het Italiaanse leger. Verder van de wapensmeden en glasschilders, wat mogelijk zijn oorsprong vindt in het feit dat hij een donker uiterlijk had. Mauritius wordt aangeroepen bij bezetenheid, jicht, oorpijn, ter bescherming van de wijngaarden en tegen de vijanden van het christendom.

Attributen en iconografie

De gedenkdagen van Mauritus van Agaunum zijn 22 september (Rooms-Katholieke Kerk) en 5 oktober (Koptisch-Orthodoxe Kerk). Hij wordt afgebeeld als legeraanvoerder (legioen), vaak als ridder of in soldatenuitrusting zoals dat gebruikelijk was in de daaropvolgende eeuwen, compleet met zwaard (gladius), lans en schild. Soms in samenhang met drie donkere hoofden, die verwijzen naar zijn drie belangrijkste officieren in het Thebaanse Legioen. Verder is hij dikwijls afgebeeld met een rode mantel en een vaan met zeven sterren, de helm voorzien van een lauriertak.

Lees verder
> Is er verschil tussen zaligverklaring en heiligverklaring?
> Victor van Marseille - beschermheilige van de korenmolenaars
> Focas van Sinope - beschermheilige tegen slangenbeten
> Simeon de Styliet (de Oudere) - beschermheilige van de herders

Bronvermelding
. https://www.kenteringen.nl/heilige-van-de-dag/09-september/22-september-2/
. https://nl.wikipedia.org/wiki/Mauritius_(heilige)
. https://www.heiligen.net/heiligen/09/22/09-22-0287-mauritius.php
. http://www.volkoomen.nl/heiligen/22%20september.htm

Fotoverantwoording
. Inleidingsfoto: Mauritius van Agaunum, Rijksmuseum, CC0, via Wikimedia Commons

. Abbey de Saint Maurice d'Agaune in Saint Maurice, Zwitserland, Swedish National Heritage Board, No restrictions, via Wikimedia Commons

. Mauritius van Agaunum, Rijksmuseum, CC0, via Wikimedia Commons