Geruchten en roddels (nepnieuws) - vroeger en nu

Geruchten leiden een eigen leven. Dat was vroeger zo, maar vooral ook nu. Zodra ze de ronde doen, zijn ze doorgaans niet meer te stuiten, vergelijkbaar met een virus. Geruchten zijn van alle eeuwen en alle culturen. Binnen een gemeenschap, groot (wereld) of klein (dorp), zijn er altijd wel aanleidingen voor het op gang brengen van de geruchtenmolen. Naarmate het gerucht zich verspreidt, wordt de inhoud ervan dikwijls steeds gekker, ofwel ongeloofwaardiger. Nepnieuws kan men eveneens onder de noemer geruchten scharen, veelal verspreid via de sociale media, waarbij het gaat om desinformatie dat verpakt is als nieuws waar men van op aan kan. Een van de doelen is het beïnvloeden van de publieke opinie, vaak met politieke doeleinden. Dit soort geruchten noemt men gerichte propaganda. Ook roddelen berust op het inschakelen van de geruchtenmolen.

Inhoud

* Geruchten zijn van alle eeuwen en alle culturen

    * Verkeerd verstaan of begrepen

* Internet

* Roddels

* Complottheorieën

    * Veelheid aan informatie

    * Aan de haal met nepnieuws

* De oorzaak van geruchten

    * Krachtige emoties

Geruchten zijn van alle eeuwen en alle culturen

Geruchten bestaan al sinds de mens kan praten. Ze zijn van alle eeuwen en alle culturen. Waar vroeger - en nu - de geruchten zich verspreidden via het spreekwoordelijke dorpsplein, is dat plein inmiddels digitaal geworden en lijken geruchten op een lopend vuur. De alledaagse geruchten, lees roddels, zijn welbekend. Ze liggen bij wijze van spreken op straat. Van vreemdgaan tot ‘waar doet-ie het van’ als de buurman een nieuwe auto heeft gekocht.

Verkeerd verstaan of begrepen

In geval van mededelingen en informatie in het dagelijks verkeer is er weinig voor nodig om ze langzaam, vaak onopzettelijk te doen veranderen in een gerucht. Wie iets verkeerd verstaan heeft, zal doorgaans de basis al hebben gelegd. Iemand vergeet een deel van wat er gecommuniceerd is en vult de hiaten aan met mogelijk plausibele maar toch verzonnen details. En wie een hekel heeft aan de betreffende persoon zal er waarschijnlijk onbewust altijd een draai aan geven, hoe klein ook. Kortom: vergeetachtigheid, verveling, onoplettendheid, kwaadsprekerij, afgunst… het zijn ingrediënten die aanleiding geven tot de vorming van geruchten. De ‘dorpspleinroddels’ zullen niet wereldschokkend zijn, het betreft het gemeenschapsleven van mensen die elkaar regelmatig zien. Deze geruchten doen het goed op scholen, de werkvloer en verenigingen, ofwel in min of meer 'besloten gemeenschappen'. Ze gaan in veel gevallen van mond tot mond.

Internet

Met de aanwezigheid van het alomtegenwoordige internet en de sociale media krijgen geruchten een extra dimensie en kunnen ze invloed hebben op een heel land of werelddeel, waarbij onder andere winst of het opzettelijk beïnvloeden van de publieke opinie het doel is. Men spreekt dan van nepnieuws, ofwel opzettelijke sturing van informatie. De ingrediënten van geruchten zitten er allemaal in, variërend van onvolledigheid, onzorgvuldigheid, propaganda, politieke beïnvloeding en valse informatie. Geruchten en nepnieuws kunnen niet alleen onschuldig zijn, maar ook zeer destructief. Ze zijn soms van grote invloed op de financiële markten. Ook wereldleiders kunnen er persoonlijk en politiek door beschadigd raken.

Roddels

Alledaagse geruchten en roddels doen en deden het in alle tijden uitstekend. Roddel en achterklap betreft het met opzet negatieve dingen zeggen over een ander waar die ander niet bij is. Vaak heeft het te maken met pesten. Nepnieuws, geruchten en roddels zijn onontwarbaar met elkaar verweven. Wanneer dat op internet gebeurt, noemt men het cyberpesten. De gevolgen kunnen groot zijn, tot en met zelfmoord toe. Het betreft een keur aan onderwerpen waarover roddels kunnen gaan, zoals overspel, partnerkeuze, bordeelgang, kledingkeuze, religie, ziekte en seksuele voorkeur. Als het groepen betreft zijn roddels vaak stigmatiserend. Roddels en geruchten in de showbusiness vinden gretig aftrek en veel weekbladen en andere tijdschriften kunnen niet zonder.

Complottheorieën

Zoals gezegd is het verspreiden van geruchten van alle tijden. Het internet heeft er een extra dimensie aan gegeven. Moedwillig alternatieve of verkeerde informatie delen wordt vaak gedaan voor eigen gewin, maar ook om te schoppen tegen de gevestigde orde en om politieke sturing een zetje te geven. Typisch in de 21ste eeuw is het gemak waarmee desinformatie de wereld in gaat. Dankzij de sociale media gaat het in een mum van tijd viral.

Veelheid aan informatie

Door de veelheid aan informatie en de talloze nieuwsbronnen is het moeilijk om een gerucht of broodjeaapverhaal te onderscheiden van het echte nieuws. Daardoor weet de nieuwsconsument niet meer wat hij moet geloven en denkt hij dat de integere nieuwsjournalistiek zaken achterhoudt omdat op internet andere ‘feiten’ circuleren. Het is de voedingsbodem voor complottheorieën, die eveneens welig tieren. Een ander aspect is dat de geloofwaardigheid van het ‘nieuws’ aanzienlijk wordt vergroot als het maar vaak genoeg herhaald wordt.

Aan de haal met nepnieuws

Door de veelheid aan geruchten, roddels en nepnieuws heeft de nieuwsconsument de neiging om aan alles te gaan twijfelen. Wat is waar en niet waar? Doen grote en kleine nieuwsmedia aan framen? Heeft de overheid een dubbele agenda en dragen sommige nieuwsmedia daaraan bij? Nieuwsbronnen krijgen telefoontjes en e-mails over onwaarheden die ze verspreiden. Ze worden beticht van propaganda, omdat de betreffende nieuwsconsumenten onder meer op internet andere dingen hebben gelezen. Het toont aan dat het vertrouwen in de reguliere journalistiek - al dan niet terecht - onder druk staat. Het nieuws vanuit verschillende perspectieven belichten wordt als een van de oplossingen gezien, hoewel die onderzoeksjournalistiek veel tijd en geld kost, wat vaak niet voorhanden is. Het een versterkt aldus het ander. 

 

De oorzaak van geruchten

Waar ligt de kern van geruchten? Ofwel de bedenksels van vaak duistere oorsprong met een minimale hoeveelheid betrouwbaarheid. Iemand die een gerucht verspreidt, ervan uitgaande dat het gerucht niet de waarheid vertegenwoordigt, projecteert in het gros van de gevallen, en vaak onbewust, dieperliggende emoties inzake de interpretatie van de gebeurtenissen. Dat geldt voor de alledaagse geruchten, zogezegd die van het ‘dorpsplein’ over collega en buurman. Maar ook over de meer algemene geruchten, zoals de showbizzroddels. Tot en met het nepnieuws met winst en politieke beïnvloeding als belangrijke oogmerken.

Krachtige emoties

Al deze ‘fantasieën’ met betrekking tot alledaagse geruchten en roddels, en dat men er graag over leest, mag tevens als een graadmeter worden beschouwd van diepgewortelde gevoelens. Mogelijk dat het gerucht vanuit dat perspectief aan een herwaardering toe is. De wereld is te vinden onder het toetsenbord. Conflicten, verontwaardiging over gebeurtenissen en sensationele zaken wekken nu eenmaal krachtige emoties op. Emoties die voor een deel ’s mens wereldbeeld bepalen, ofwel zoals men denkt dat de wereld eruitziet. Ze beïnvloeden en kleuren ook de wijze waarop men met nieuws omgaat… ongeacht of het nieuws de waarheid is of dat het nepnieuws betreft.

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: User Gflores on en.wikipedia, Public domain, via Wikimedia Commons

. Marc Nozell from Merrimack, New Hampshire, USA, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

. Fakescape, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Fibonacci Blue from Minnesota, USA, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons