Plesiosaurus - bestaat de zeedraak nog steeds?

De plesiosaurus ontwikkelde zich ruim 200 miljoen jaar geleden en leefde in de oceanen. Hij bewoog zich snel voort door het water met vier vleugelachtige ledematen en was de schrik van de kleine waterdieren. Dit uitgestorven zeereptiel, samen met de ichthyosaurussen, mosasaurussen en andere reptielen uit de vroege Jura, worden ook wel ‘zeedraken’ genoemd. Deze zeer indrukwekkende zeereptielen hadden op het land hun tegenhangers in de dinosaurussen. Ongeveer 65 miljoen jaar geleden stierf de plesiosaurus uit. Deze zeedraak is nauw verweven met de mythe van het monster van Loch Ness, ofwel een plesiosaurus die de tand des tijds heeft doorstaan en waarvan mogelijk enkele exemplaren of een hele familie in het legendarische meer leven.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de plesiosaurus (Plesiosaurus dolichodeirus)

    * Twee morfologische typen

* Fossielen

* Belangrijke kenmerken van de plesiosaurus (Plesiosaurus dolichodeirus)

    * Kop

    * Hals

    * Vier ledematen

* Voedsel en jacht

* Natuurlijke vijanden

* Voortplanting

    * Is het monster van Loch Ness een plesiosaurus?

Taxonomische indeling van de plesiosaurus (Plesiosaurus dolichodeirus)

De Plesiosaurus dolichodeirus behoort tot de stam van de Chordata (chordadieren), de klasse van de Reptilia (reptielen), de orde van de Plesiosauria, de familie van de Plesiosauridae, het geslacht Plesiosaurus en de soort Plesiosaurus dolichodeirus.

Twee morfologiche typen

De orde Plesiosauria is onder te verdelen in twee morfologische typen: zeereptielen met een korte nek en een groot hoofd (pliosauromorfe soorten), en de zeereptielen met een lange nek en een klein hoofd (plesiosauromorfe soorten). Het geslacht telt vijftien beschreven soorten. De Plesiosaurus dolichodeirus was 3 tot 5 meter lang en woog tot 450 kilo. Sommige verwante soorten konden echter wel 15 meter lang worden, zoals de elasmosaurus met meer dan 70 halswervels.

Fossielen

Het geslacht Plesiosaurus werd voor het eerst beschreven in 1821 door twee amateur-onderzoekers in Bristol. Ze deden dit op basis van fossiele resten. Aan de hand van fossielen van ichthyosaurussen kwamen latere wetenschappers tot de conclusie dat het een aparte diersoort betrof, en dus geen ichthyosaurus. Dit werd later bevestigd door de beroemde paleontoloog Mary Anning (1799-1847). Zij ontdekte een compleet plesiosaurusskelet, nu te bewonderen in het Natural History Museum in Londen. In 2019 werd in Zuid-Limburg een wervel van een circa 67 miljoen jaar oude plesiosaurus ontdekt. De wervel werd gevonden tijdens het zagen van mergelblokken uit een groeve bij Sibbe. Het bot is te bewonderen in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht.

Belangrijke kenmerken van de plesiosaurus (Plesiosaurus dolichodeirus)

Beschreven fossiel
door Mary Anning
(1799-1847)

Karakteristiek aan de plesiosaurus zijn de min of meer peddelachtige ledematen. Het zeereptiel gebruikte ze zoals de pinguïns en zeeleeuwen zich voortbewegen. De achterste ‘vleugels’ waren eveneens bedoeld voor de ‘aandrijving’, in tegenstelling tot de sturing bij de pinguïn en zeeleeuw. Net als alle reptielen had ook de plesiosaurus longen.

Kop

De kop van de plesiosaurus was klein in vergelijking tot de rest van het lichaam. De puntige tanden grepen in elkaar en de kaken konden ver geopend worden. De snuit was taps toelopend.

Hals

De lange en lenige hals zorgde ervoor dat de plesiosaurus zeer wendbaar was en snel van richting kon veranderen. Sommige soorten plesiosaurussen hadden wel zeventig nekwervels. Inzake de wendbaarheid zijn in de wetenschap de meningen echter verdeeld. Volgens sommige paleontologen moet de nekwervelkolom tamelijk star zijn geweest. Op basis van de maaginhoud van deze zeedraken zou de nek ideaal zijn om zeedieren op de oceaanbodem te grijpen en te verorberen. De Plesiosaurus dolichodeirus had 42 halswervels.

Vier ledematen

Plesiosaurus dolichodeirus

De vier ledematen waren een soort peddels, zoals gezegd vergelijkbaar met die van zeeleeuwen en pinguïns. Hiermee bewoog de plesiosaurus zich relatief snel voort. De korte staart had waarschijnlijk geen aandrijvingsfunctie. De voorste twee ledematen scharnierden aan de schoudergordel, de achterste twee aan de bekkengordel.

Voedsel en jacht

Dankzij de lange, spitse tanden die in elkaar grepen, was het gebit vooral bedoeld om te grijpen en niet om te kauwen. Waarschijnlijk slikten plesiosaurussen hun prooi dan ook vrijwel in zijn geheel door en werd het slachtoffer vermalen dankzij onder andere stenen die in de maag terechtkwamen terwijl deze zeereptielen de zeebodem afzochten naar alles wat van hun gading was. De hals werd waarschijnlijk als roer gebruikt bij het vangen van snel van richting veranderende vissen. De plesiosaurus at niet alleen vissen, maar ook andere zeereptielen. In de maag van een plesiosaurusfossiel zijn zelfs de fossielen van een kleine ichthiosaurus aangetroffen.

 

Natuurlijke vijanden

Waarschijnlijk waren plesiosaurussen kwetsbaar door de lange hals. Daar kwam bij dat ze geen bepantsering hadden. Deze ‘zeedraak’ was wellicht niet supersnel, maar wel zeer beweeglijk. Bovendien was de schutkleur uitstekend, net als het zichtvermogen. Een van de natuurlijke vijanden was mogelijk de temnodontosaurus met de lange bovenkaak (zoals bij zaagvissen), tevens een van de grootste soorten van de orde van Ichthiosauria, die wel twaalf meter lang kon worden.

 

Voortplanting

Plesiosaurus dolichodeirus

Over de voortplanting van plesiosaurussen is nog weinig bekend. Het is onwaarschijnlijk dat ze eieren legden, aangezien ze zich op het land niet konden voortbewegen. De ledematen zouden het lichaamsgewicht simpelweg niet kunnen dragen. Waarschijnlijk waren ze levendbarend, wat ook bevestigd werd door de vondst van een zwangere plesiosaurus van 78 miljoen jaar geleden. Het vermoeden bestaat bovendien dat ze minder solitair waren dan aanvankelijk gedacht en dat ze zich gedroegen als dolfijnen (scholen). Het zou kunnen dat de jongen bij riviermondingen en lagunes leefden tot ze groot en sterk genoeg waren om de open zee in te zwemmen. Evenmin is bekend of er sprake was van een soort moederzorg.

Is het monster van Loch Ness een plesiosaurus?

De plesiosaurus wordt vaak in verband gebracht met het vermeende bestaan van het monster van Loch Ness. Aangepast aan de ‘nieuwe tijd’ zouden mogelijk nog enkele exemplaren van deze zeereptielengroep in het legendarische meer leven. Het Loch Ness is echter voedselarm, maar wel voorzien van een groot aantal grotten en gangenstelsels. Mogelijk heeft een grotere plesiosaurussoort zich in miljoenen jaren aangepast en geëvolueerd tot een kleinere soort. De wetenschap is echter zeer sceptisch en kan tot nu toe weinig met de vele anekdotes over mensen die het monster zouden hebben gezien.

Lees verder
> Het verschil tussen uitgestorven en prehistorische dieren
> Is het monster van Loch Ness een plesiosaurus?
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk
> De gewone mijnspin (Atypus affinis) lijkt op een vogelspin
> Wat is een insect?

Bronvermelding

. https://www.dinocast.nl/dinosauriers/zwemmende-reptielen/plesiosaurus

. https://scientias.nl/plesiosaurus-machtig-zeereptiel-uit-vervlogen-tijden/

. https://en.wikipedia.org/wiki/Plesiosaurus

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Plesiosaurus dolichodeirus; Nobu Tamura (http://spinops.blogspot.com), CC BY 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/3.0>, via Wikimedia Commons

. User:Slate Weasel, Public domain, via Wikimedia Commons

. Mary Anning (1799-1847), Public domain, via Wikimedia Commons

. Unknown, Wikimedia Commons

. Creator:Dmitry Bogdanov, CC BY 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/3.0>, via Wikimedia Commons