Bladluizen en mieren hebben elkaar nodig

Bladluizen zijn schadelijk en doorgaans opvallend aanwezig in tuinen en op akkers. De schade die ze aanrichten is vaak groot. Iedereen wil er dus van af. Ook kunnen bladluizen ziekten overbrengen. En ze vermeerderen zich razendsnel. Hun voortplantingsstrategie is dan ook zeer efficiënt. De eitjes van bladluizen kunnen de strengste winters aan. Bladluizen zitten meestal op de groeipunten van planten, zoals jonge bladstengels. Ze bevatten immers de meeste voedingsstoffen. Verwant aan de cicaden en wantsen zijn er ongeveer 4000 soorten bladluizen bekend. Sommige soorten insecten leven in symbiose met de bladluis. De bekendste is de zwarte wegmier. Het bijzondere eraan is dat deze mieren bladluizen houden als melkkoeien om aan de honingdauw te komen. Zowel de mier als de bladluis is ermee gebaat.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de bladluis

    * Soorten bladluizen

    * Natuurlijke vijanden

* Voedsel van de bladluis

    * Suiker en eiwit

* Schade aan gewassen

    * Vieze auto's

* De zwarte wegmier en de bladluis - een speciale band

* Voedsel

* Honingdauw en de zwarte wegmier

    * Symbiose

Taxonomische indeling van de bladluis

De bladluis behoort tot de klasse van de Insecta (insecten), de orde van de Hemiptera (snavelinsecten ofwel halfvleugeligen) en een aantal superfamilies, waaronder de Aphidoidea. Er zijn 12 families. Van de vele geslachten zijn ongeveer 4000 soorten beschreven. Enkele honderden soorten komen in West-Europa voor, waarvan een aantal in Nederland en België. Bladluizen zijn verwant aan de cicade en de wants, waaronder de beruchte bedwants.

Soorten bladluizen

Bladluizen

Van de talrijke soorten bladluizen zijn er een aantal die in de Nederlandse moestuinen, bloemperken maar ook op akkers en in boomgaarden soms een ware kaalslag aanrichten. Bladluizen komen in veel kleuren voor, waaronder zwart, wit, groen en rood. Enkele veelvoorkomende soorten zijn de zwarte bonenluis (Aphis fabea), de gelige koolluis (Brevicoryne brassicae), de zwarte kersenluis (Myzus cerasi) en de gewone rozenluis (Macrosiphum rosze).

Natuurlijke vijanden

Bladluizen worden ongeveer 2 tot 3 mm lang, sommige soorten tot 7 mm. Naast de hobbyisten (moestuinen) kunnen ook akkerbouwers en tuinders veel last krijgen van bladluis. Vaak zonder veel succes probeert men bladluizen te bestrijden met chemische en biologische bestrijdingsmiddelen. Bekende natuurlijke vijanden van de bladluis zijn de lieveheersbeestjes, graafwespen, zweefvliegjes, gaasvliegen en oorwormen. Sommige insecten zijn dol op de door bladluizen afgescheiden honingdauw. Voorbeelden daarvan zijn de honingbij en mieren, waaronder de zwarte wegmier (Lasius niger). Sterker nog, honingdauw vormt een van de belangrijkste voedingsbronnen van deze mierensoort. Sluipwespen parasiteren vaak op de bladluis en zetten de eitjes af in de bladluis. Zodra de larven uit de eitjes komen, eten ze de bladluis van binnenuit op en laten slechts een leeg schilletje over.

Voedsel van de bladluis

De monddelen (zuigsnuit) van bladluizen zijn voorzien van een soort 'injectienaald' (stilet). Met deze stilet steken ze in de plant en zuigen ze het sap op. In tegenstelling tot de wantsen, waaraan de bladluis verwant is, voeden deze insecten zich alleen met zoete plantensappen. De stilet is omringd door een schede en voorzien van kanaaltjes waarmee de bladluis enerzijds speeksel inspuit en anderzijds het plantensap opzuigt. Het speeksel is bedoeld om het sap vloeibaar te houden. Dankzij onder andere de vloeistofdruk in de plant belandt het sap via de stilet in de maag van de bladluis.

Suiker en eiwit

Bladluis

Bladluizen hebben veel eiwit nodig, onder andere voor het afzetten van de eitjes. Plantensap bevat echter meer koolhydraten (suikers) dan eiwit. Dat is de reden waarom de bladluis veel sap moet opzuigen om aan de benodigde eiwitten te komen. De overtollige suiker scheidt de bladluis af als een dikke siroop, ofwel honigdauw. En dat is nou precies waar de zwarte wegmier voortdurend naar op zoek is. Dit is makkelijk vast te stellen voor degenen die de moeite nemen om de luizen en mieren van dichtbij te observeren hoe ze op plantenstengels en bladeren bezig zijn. De bladluis en de zwarte wegmier leven dan ook in symbiose.

Schade aan gewassen

Tijdens het injecteren van speeksel – met behulp van de stilet – worden ook plantencellen aangeprikt en dringt de waterige vloeistof in de cellen. Op deze wijze wordt de plant in veel gevallen geïnfecteerd met virussen, tevens de belangrijkste oorzaak van de economische schade door bladluizen. De gevolgen van deze infectie zijn doorgaans eerder zichtbaar dan de aanwezigheid van de bladluis zelf. De blaadjes van het gewas, de bloem of de bloemknoppen verschrompelen, gaan krullen of er vormen zich gallen. Ook is er sprake van schade door kleurverandering, zoals gele vlekken, waarna de bladeren gaan vallen.

Vieze auto’s

Ook automobilisten kunnen last krijgen van bladluis, maar alleen als ze hun voertuig onder bomen parkeren. Een bladluizenplaag zorgt voor een hoge productie van honingdauw, die van de bomen en struiken druipt en de geparkeerde auto’s plakkerig maakt. Honingdauw is vaak moeilijk van de lak te verwijderen.

De zwarte wegmier en de bladluis - een speciale band

De zwarte wegmier (Lasius niger) is 's zomers alomtegenwoordig. Niet alleen in de tuin en onder het terras, maar ook dicht bij de woning, zoals bij gevels en funderingen. De zwarte wegmier is zwart tot zwartbruin en wordt 3 tot 5 mm lang. Het nest bestaat uit een labyrint van ondergrondse gangen en tunnels, waar honderdduizenden mieren kunnen huizen.

Voedsel

Bladluizen

Zwarte wegmieren hebben een uitgebreid menu. Niet alleen hebben ze het voorzien op insecten, zoals vliegen, kevers, pissebedden en oorwormen... maar ook en vooral op honingdauw. Verkenners van de wegmier zijn vaak in huis te vinden. De kolonie is immers altijd op zoek naar zoetigheid, van broodkruimels tot de jampot. Ook in de tuin is de zwarte wegmier doorgaans goed vertegenwoordigd. De bladluis voorziet wat dat betreft in een dringende behoefte. Dat is een van de redenen waarom een tuin met veel bladluis doorgaans ook veel nesten van zwarte wegmieren bevat. Voor deze mierensoort is honingdauw een van de belangrijkste voedingsbronnen.

Honingdauw en de zwarte wegmier

Bladluizen scheiden honingdauw af, een soort suikerwater. Zwarte wegmieren zijn er dol op. Vaak leggen ze 'grote' afstanden af om maar bij hun lekkernij te komen. Geen bloem, struik of boom is hen te hoog. Het bemachtigen van de 'nectar' heeft een zeer hoge prioriteit. Zodra ze een bladluis te pakken hebben, 'melken' ze de luis. Met hun voelsprieten betasten en bekloppen ze het insect tot de bladluis honingdauw afscheidt. Daarnaast nemen de mieren bladluizen mee naar hun ondergrondse nest en verzorgen ze in speciale kamers. De bladluizen worden er vertroeteld met plantenwortels, en ze worden voortdurend gemolken.

Symbiose

In hun ijver wordt met behulp van mierenspeeksel een soort omheining gemaakt rondom plantenstengels waarna de mieren de bladluizen bijeendrijven, als koeien in een wei. Zelfs nemen de zwarte wegmieren de eitjes van de bladluis mee naar hun nest om ze te laten overwinteren, eveneens in speciale kamers. In de lente brengen ze de eitjes naar de planten waar ze uit kunnen komen. Kortom, deze mierensoort neemt de bladluis in bescherming en gaat daar heel ver in. Dat alles om maar voorzien te blijven van honingdauw. Het betreft een symbiose: de mier krijgt de broodnodige honingdauw en de bladluis weet zich beschermd tegen natuurlijke vijanden. De mieren houden immers de lieveheersbeestjes en andere insecten uit de buurt van de bladluizen.

Lees verder
> De bekoorlijke watersnuffel (Enallagma cyathigerum)
> De mysterieuze bidsprinkhaan
> Karakteristieke kenmerken van insecten
> De gloed van de glimworm (Lampyris noctiluca)
> Boktorren hebben een slecht imago

Bronvermelding

. https://www.roodmetzwartestippen.nl/webshop/natuurlijke-vijanden/tegen-bladluis/algemene-informatie-bladluis/
. https://www.biogroei.be/kenniscentrum/wat-zijn-bladluizen
. https://www.duurzaamthuis.nl/bladluis-bestrijden-op-planten
. https://www.ad.nl/wonen/simpele-manieren-om-bladluis-te-bestrijden~a5120c22/
. https://nl.wikipedia.org/wiki/Bladluizen

Fotoverantwoording
. Inleidingsfoto: Bladluis; Sanjay Acharya,(CC BY-SA-3.0
. Andreas Eichler, (CC BY-SA-3.0)
. Liège, (Publiek domein)
.Onbekend, (CC BY-SA-3.0)