Karakteristieke kenmerken van insecten

De krioelende wereld van de insecten vindt grotendeels buiten het zicht van de mens plaats. Hoewel het de grootste ‘groep’ uit de dierenwereld is, zien we slechts een zeer klein deel van hun wel en wee. Insecten observeren blijft meestal beperkt tot de mooie vlucht van een vlinder, een mug die op het punt staat om te steken of een schrikreactie bij het zien van een grote, zwarte huisspin. Insecten hebben karakteristieke kenmerken waarmee ze zich onderscheiden van bijvoorbeeld spinnen. Welkom in de wondere wereld van de insecten.

Inhoud

* Wat is een insect?
    * Kop, borststuk en achterlijf
    * Poten
    * Vleugels
* Larven
* Insecten zijn niet gewerveld, maar hebben een chitinepantser
    * Beschermende functie
* Hoe vliegt een insect?
* Insecten leggen veel eitjes

Wat is een insect?

Misverstanden genoeg als het gaat om de taxonomie of indeling van de 'kleinste' wezentjes uit het dierenrijk. Niettemin zijn er een heleboel karakteristieke kenmerken die insecten onderscheiden van de rest.

Kop, borstuk en achterlijf

Honingbij
(Apis mellifera carnica)

Een zeer belangrijk kenmerk is dat een insect uit drie delen bestaat: de kop, het borststuk en het achterlijf. Overigens is het woord insect afgeleid van het Griekse insektum, dat ‘drie delen’ betekent. Diertjes die niet uit de drie genoemde delen zijn opgebouwd, zijn ingedeeld in een andere diergroep. Zoals spinnen die uit een kopborststuk en een achterlijf bestaan, uit twee delen dus.

Poten

Het bekendste kenmerk is natuurlijk dat insecten zes poten (drie paar) hebben, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de spin die acht poten heeft. Bij insecten scharnieren de poten bovendien altijd aan het borststuk.

Vleugels

Het derde karakteristieke kenmerk bevat nogal wat uitzonderingen. In het algemeen mag men stellen dat insecten twee paar vleugels hebben, bevestigd aan het chitinepantser van het borststuk. De familie van de tweevleugeligen heeft echter slechts twee vleugels. Voorbeelden daarvan zijn de muggen en vliegen. Om het nog ingewikkelder te maken zijn er insecten die geen vleugels hebben, of alleen in een bepaalde fase van hun leven. Torren en kevers zijn eveneens insecten, maar hun voorste paar vleugels is geëvolueerd tot een chinitepantser. Het andere paar vleugels bevindt zich opgevouwen onder dat pantser. Een bekend voorbeeld daarvan is het lieveheersbeestje vlak voordat het het luchtruim kiest, waarbij het chitinepantser openklapt en de vleugels tevoorschijn komen.

Larven

Larven lijken totaal niet op de volwassen insecten. Een voorbeeld daarvan is de rups van een vlinder. Na het verpoppen komt de vlinder eruit, ontvouwt zijn vleugels en begint aan zijn wonderlijke vlucht. Daarnaast is de vlinder een schoolvoorbeeld van een insect, met zes poten, de kop, het borststuk - met de vier vleugels - en het achterlijf.

Insecten zijn niet gewerveld, maar hebben een chitinepantser

Een insect heeft geen botjes, laten we dat voorop stellen. Ze zijn dus niet gewerveld. De spieren en interne organen van insecten zijn wel omringd door een soort pantserachtig geraamte (exoskelet), opgebouwd uit een hoornachtige stof, ook wel chitine genoemd. Chitine is een polysacharide, vergelijkbaar met cellulose. Het is de bouwstof van onder andere het exoskelet van insecten en spinnen. Het vormt een soort koker dat het uitwendige lichaam vormt. Een van de bekendste voorbeelden is de garnaal. Tijdens het pellen wordt het chitinepantser eraf gehaald en blijft een weke massa (spieren en organen) over.

Beschermende functie

Het omhulsel van chitine beschermt het insect tegen vijanden, maar ook tegen uitdroging en alle andere weersinvloeden. Als dat al niet afschrikwekkend genoeg is, heeft het insect nog andere methoden om vijanden van het lijf te houden, in zoverre dat mogelijk is, zoals prikkende of irriterende al dan niet giftige stoffen. Voorbeelden daarvan zijn de wesp, de mug en de mier. Ook schutkleuren dienen dat doel, zoals bij vlinders en bidsprinkhanen.

Hoe vliegt een insect?

Europese bidsprinkhaan
(Mantis religiosa)

Insecten kunnen goed vliegen, althans de meeste. Ze maken daarbij gebruik van een totaal ander ‘vliegsysteem’ dan de vogels, alleen het resultaat is hetzelfde. Van verwantschap is in dat opzicht dan ook geen sprake. Bij vogels zijn de vliegspieren middels gewrichtjes bevestigd aan het borstbeen en de schoudergordel. Insecten daarentegen hebben geen gewrichten. Hun vleugels zijn feitelijk uitgroeisels van het chitinepantser van het borststuk. Wel zijn hun vleugels voorzien van bloedvaatjes. Aldus zorgt elke beweging van het pantser ervoor dat de vleugels wel moeten meebewegen. Zodra de dwarse spieren van het insect samentrekken, komt het chitinepantser van het borststuk omhoog en wordt ovaler, waardoor de vleugels omlaag bewegen. Wanneer de spieren tussen de rug- en buikzijde samentrekken, krijgt het borststuk een andere vorm. Het wordt dan breder en platter. Hoe sneller het insect deze bewegingen maakt, hoe sneller de vleugelslag wordt. Op die wijze kan het insect ook van richting veranderen of zelfs stilhangen in de lucht, zoals libellen waaronder de watersnuffel.

Insecten leggen veel eitjes

Een insect, ongeacht welke soort, heeft veel natuurlijke vijanden. Om ervoor te zorgen dat er altijd nakroost is, leggen insecten vaak enorme aantallen eitjes, aangezien de meeste bij voorbaat verorberd worden door andere insecten of vogels. Ook grote aantallen rupsen en larven moeten eraan geloven en vallen vroegtijdig ten prooi voordat ze zijn uitgegroeid tot volwassen insecten.

Lees verder
> Boktorren hebben een slecht imago
> Spinnen zijn geen insecten
> Bladluizen en zwarte wegmieren hebben elkaar nodig
> De gloed van de glimworm (Lampyris noctiluca)
> De bekoorlijke watersnuffel (Enallagma cyathigerum)

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Bugboy52.40, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. Richard Bartz, Munich Makro Freak & Beemaster Hubert Seibring, Munich which gave me advice and a protection suite ;) My dog cashed 6 bee-sticks on the nose, i cashed 4., CC BY-SA 2.5 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5>, via Wikimedia Commons

. The Explaner, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons