De hazelmuis - acrobaat onder de muizen

Zijn nest is piepklein - zo groot als een appeltje - en verborgen in het dichte struikgewas. Daar slaapt de hazelmuis overdag. Dit knaagdiertje is dan ook een echte slaapkop. De helft van zijn leven heeft hij zijn oogjes dicht en wordt hij alleen ’s nachts actief. Dan toont hij zich een ware acrobaat die springend als een aapje van tak naar tak naarstig op zoek is naar voedsel. Hazelnoten staan prominent op zijn menu. De hazelmuis (Muscardinus avellanarius) is een beschermde diersoort. Voordat hij in een speciaal nestje of zelfs ondergronds in een diepe winterslaap gaat, eet hij zijn buikje eerst extra goed vol.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de hazelmuis (Muscardinus avellanarius)

* Kenmerken van de hazelmuis

    * Kleur, lengte en gewicht

    * Kop en snuit

    * Pootjes

    * Staart

* Leefwijze en voedsel

    * Territorium

* Voortplanting

    * Nest

* Winterslaap

* Belangrijke kenmerken van de hazelmuis (Muscardinus avellanarius)

* Verspreiding

Taxonomische indeling van de hazelmuis (Muscardinus avellanarius)

Hazelmuis
(Muscardinus avellanarius)

De hazelmuis behoort tot de klasse van de Mammalia (zoogdieren), de orde van de Rodentia (knaagdieren), de familie van de Gliridae (slaapmuizen) het geslacht Muscardinus en de soort Muscardinus avellanarius, de enige soort in dit muizengeslacht.

Kenmerken van de hazelmuis

De hazelmuis is een nachtdier en dus moeilijk te spotten. Wie een scherp oog heeft, kan van dichtbij de goed gecamoufleerde nestplaatsen ontwaren in het struikgewas langs zonnige bosranden met loofbomen. Hieronder volgen enkele kenmerken van de hazelmuis:

Kleur, lengte en gewicht

De nogal gedrongen hazelmuis wordt 6 tot 9 cm lang (zonder de staart) en heeft aan de rugzijde een oranjebruine tot oranjegele vacht. De buik is gelig, de borst en keel zijn wit. Meer dan 30 gram wordt de hazelmuis doorgaans niet, hoewel het enkele grammen meer kunnen zijn wanneer de winterslaap nadert. Jonge hazelmuizen zijn effen bruingrijs.

Kop en snuit

De snuit is kort, terwijl de snorharen (ca. 3 cm) opvallend lang zijn. De oren zijn klein, de ogen relatief groot en rond.

Pootjes

De hazelmuis heeft vier tenen aan de slanke voorpoten en vijf tenen aan de even lange en slanke achterpoten. De pootgewrichtjes zijn zeer beweeglijk en soepel. De voetzooltjes zijn voorzien van eeltkussentjes voor een betere grip op de takken. De hazelmuis komt dan ook zeer acrobatisch over.

Staart

Hazelmuis
(Muscardinus avellanarius)

Karakteristiek is de dichte beharing van de lange, puntige staart. Bij sommige hazelmuizen is het staartpuntje wit. De staart wordt ongeveer even lang als de rest van het lichaam.

Leefwijze en voedsel

Zeer opvallend aan de hazelmuis (Muscardinus avellanarius) is - naast zijn kleine omvang - het feit dat zijn gehoor en gezichtsvermogen fenomenaal ontwikkeld zijn. Weinig ontgaat hem. Dat geldt overigens voor de meeste nachtdieren. Van de Midden-Europese zogeheten slaapmuizen is de hazelmuis de kleinste ‘telg’. Overdag is hij in diepe rust in zijn nestje, maar ’s nachts springt hij bij voorkeur in laagland en heuvelland (ook wel gezien in bergbossen) van tak tot tak tussen het dichte struikgewas, op zoek naar zaden, noten, eikels, bessen, de knopjes aan twijgen, bloemen van met name de meidoorn en kamperfoelie en natuurlijk hazelnoten, zoals de naam al half verklapt. De pitten van frambozen en bramen vindt de hazelmuis een lekkernij. Zijn hoofdzakelijk vegetarische menu is kortom zeer ruim. Bekend is echter dat de hazelmuis ook wel eens jonge vogeltjes, eieren en insecten verorbert, zoals wormen en bladluizen.

Territorium

Dicht struikgewas en loofbomen vormen zijn territorium, verder waagt hij zich niet. Op de grond zal men hem vrijwel nooit zien. Zijn territorium bedraagt hoogstens 200 meter. De hazelmuis is solitair van aard, maar nestelt wel in de buurt van soortgenoten. Overigens was dit schattig kleine muisje in vroeger tijden een geliefd huisdiertje voor de kinderen.

 

Voortplanting

Hazelmuis
(Muscardinus avellanarius)

De paartijd is sterk afhankelijk van de weersomstandigheden, doorgaans aan het begin van de lente (april, mei) tot in september. In de meeste gevallen betreft het twee worpen per jaar met 3 tot 4 jongen. De draagtijd is ruim 20 dagen. De zoogtijd is na zes tot acht weken voorbij, waarna het blinde en naakte kroost inmiddels een bruingrijze vacht heeft gekregen. De oogjes gaan na ongeveer achttien dagen open. De levensverwachting van de hazelmuis is ca. 4 jaar. Nadat de jongen pakweg veertig dagen bij de moeder zijn gebleven, gaan ze zelf op pad. Het daaropvolgende voorjaar kunnen ze zich voortplanten.

 

Nest

Het nest van de hazelmuis is zo groot als een kleine appel, veelal een tot twee meter boven de grond. Wat niet wil zeggen dat hij het nooit hogerop zoekt, zoals in de hoogste boomkruinen. De hazelmuis bouwt elk seizoen verschillende nesten om overdag in te slapen, om het kroost op te voeden of om de winterslaap te overleven. Kleine schorsdelen, takjes en bladeren vormen het gevlochten bouwmateriaal. De nesten bevinden zich doorgaans aan de zuidkant van loofbossen met veel struikgrasbegroeiing. Het is er zonnig, droog en warm, en daar is de hazelmuis erg op gesteld.

 

Winterslaap

Hazelmuis
(Muscardinus avellanarius)

’s Winters slaapt dit muisje zo diep dat men hem kan oppakken en in de hand houden zonder dat hij wakker wordt. De winterslaap duurt van oktober tot april. In aanloop naar die periode eten hazelmuizen extra veel. Ze hebben dan voldoende vetreserves om de winter niet van honger om te komen. Hun winterslaap is zo diep dat de lichaamstemperatuur bijna die van de omgeving aanneemt. Ook de hartslag en de ademhaling dalen drastisch. Hoe vaker de hazelmuis ’s winters wakker wordt, hoe meer vetreserves hij verbruikt, zoals in een relatief warme winter. Veel hazelmuizen halen het voorjaar dan ook niet.

Belangrijke kenmerken van de hazelmuis (Muscardinus avellanarius)

Lengte: 7-9 cm, de staart heeft ongeveer dezelfde lengte.
Gewicht: hoogstens 30 gram, vlak voor de winterslaap enkele grammen meer.
Geslachtsrijp: na een jaar.
Paartijd: afhankelijk van het weer, doorgaans van april/mei tot ver in september.
Worpen: twee per jaar, met 3-4 jongen, soms meer.
Draagtijd: hoogstens 24 dagen.
Gedrag: solitair, maar wel relatief dicht in de buurt van soortgenoten.
Geluiden: het hoge gepiep gaat over in een scherp gesjirp zodra er gevaar dreigt.
Voedsel: knoppen, żaden, noten, vruchten (vooral pitten), enzovoorts. Soms ook insecten.
Levensverwachting: ca. 4 jaar.
Verwante soorten: boomslaapmuis, relmuis, eikelmuis.

Verspreiding

Verspreiding van de hazelmuis
(Muscardinus avellanarius)

De hazelmuis komt alleen in Europa en Turkije voor, behalve in Ierland, het noorden van Engeland, de noordelijke delen van Scandinavië en het Iberisch schiereiland. De overleving van de soort staat onder druk door het verdwijnen van houtwallen en natuurlijke bosbouw. Zachte winters veroorzaken eveneens een kaalslag onder de hazelmuizen. Al dan niet verharde wegen en weggetjes durven ze niet over te steken, wat een versnijding van hun biotopen tot gevolg heeft. In Nederland is de hazelmuis wettelijk beschermd en een bedreigde diersoort.

Lees verder
> Karakteristieke kenmerken van zoogdieren
> De mol - een plaaggeest van tuiniers
> Boktorren hebben een slecht imago
> De gloed van de glimworm (Lampyris noctiluca)
> Bladluizen en zwarte wegmieren hebben elkaar nodig

Bronvermelding

. https://www.ark.eu/natuurontwikkeling/dieren/hazelmuis

. https://www.ecopedia.be/dieren/hazelmuis

. https://www.bergdorpje.nl/onderscheidend-vijlen/woontips-voor-de-hazelmuis/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Hazelmuis (Muscardinus avellanarius); Danielle Schwarz, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. Massimo L., CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

. Frank Vassen from Brussels, Belgium, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

. Олексій Сапуга, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Haruta Ovidiu, University of Oradea, Bugwood.org, CC BY 3.0 US <https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/us/deed.en>, via Wikimedia Commons

. IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons