Scintigrafie (isotopenscan) - werking, toepassingen en risico's

Scintigrafie (isotopenscan) is een medische beeldvormende techniek waarbij een radioactieve stof in het lichaam wordt gebracht. De gammastraling wordt opgevangen door een gammacamera en omgezet in beelden. Aldus kan de arts de structuur en functie van organen beoordelen, zoals de botten (botscan), de longen en de schildklier. Scintigrafie, ofwel de (radio)isotopenscan, maakt deel uit van het specialisme ‘nucleaire geneeskunde’. Het onderzoek wordt ook wel radionuclidescan genoemd. De SPECT-scan en PET-scan maken er deel van uit.

Inhoud

* Wat is scintigrafie?

* Werking van scintigrafie (isotopenscan)

    * Gammastraling

* Toepassingen van de isotopenscan

    * Vroege opsporing van aandoeningen

* Werkwijze

* Risico's

* SPECT-scan

* PET-scan

Wat is scintigrafie?

Scintigrafie (isotopenscan)
van de schildklier

Bij deze medische beeldvormende techniek worden beelden gemaakt met behulp van straling die in het lichaam door een radioactieve stof (isotoop) wordt uitgezonden. Dit isotoop, ofwel radionuclide, wordt opgenomen door het orgaan of weefsel dat de arts wil onderzoeken. De isotopen worden ‘tracers’ genoemd. De scanner, ofwel gammacamera, vangt de straling van de ‘tracer’ op en zet de informatie om in beelden op een beeldscherm.

Werking van scintigrafie (isotopenscan)

In de meeste gevallen wordt een radioactief gemaakte stof (‘tracer’) via een injectie in de bloedbaan gebracht. Bij longonderzoek gebeurt dat met behulp van een radionuclidegas, zoals xenon. Voor een bepaalde scan wordt altijd een specifiek isotoop gekozen om optimale weergave te garanderen. De ‘tracers’ cumuleren in het te onderzoeken weefsel of orgaan. Bij een scintigrafie van de schildklier wordt bijvoorbeeld een jodiumisotoop gebruikt. Er wordt dan radioactief jodium in de bloedbaan gebracht om een scan te maken van de schildklier.

Gammastraling

Het radioactief isotoop (‘tracer’) zendt gammastraling uit. Deze straling lijkt op röntgen. Een speciale gammacamera vangt deze straling op. De detectoren in de camera verwerken de informatie (zoals plaats en hoeveelheid) in een vorm waarmee de computer een beeld kan opbouwen en de resultaten kan analyseren. Elk beeldpuntje staat voor een hoeveelheid uitgezonden gammastraling, bijvoorbeeld weergegeven in bepaalde kleuren en de intensiteit ervan. ‘Hot spots’, zoals sommige intense kleurgebieden worden genoemd, duiden op een grote hoeveelheid opgenomen ‘tracers’.

Toepassingen van de isotopenscan

PET-scan van de 
hersenen

Met behulp van scintigrafie kan een orgaan of bepaald weefsel in kaart worden gebracht. De intensiteit van de opgevangen radioactieve straling is een weergave van de activiteit van een orgaan, zoals een normale stofwisseling, een trage of juist een hyperactiviteit, wat vaak een teken van tumorvorming is. Aldus worden met de isotopenscan tal van aandoeningen opgespoord, zoals de ziekte van Paget (verstoring van de botregeneratie) en botkanker wanneer het een botscan betreft. Een aangetaste nier (slechte nierfunctie) zal minder ‘tracers’ opnemen dan een normaal functionerende nier. Ook andere organen kunnen met dit onderzoek in beeld worden gebracht, zoals de schildklier, de longen en de hartspier om de doorbloeding ervan te beoordelen (myocardscintigrafie). De SPECT-scan is daar uitermate geschikt voor.

Vroege opsporing van aandoeningen

Een belangrijk aspect van scintigrafie ofwel isotopenscan, is dat veranderingen in de orgaanfuncties zich in veel gevallen eerder ontwikkelen dan structurele veranderingen. Veel aandoeningen worden aldus eerder opgespoord met scintigrafie dan bijvoorbeeld met een röntgenfoto of ander beeldvormend onderzoek. Ook is de bruikbaarheid van een isotopenscan duidelijk aangetoond in hoeverre een behandeling inzake de orgaanfunctie succesvol is geweest.

Werkwijze

In de meeste gevallen wordt een radioactief isotoop in de bloedbaan gespoten. Voor het scannen van de longen ademt de patiënt een radioactief gas in. Het is belangrijk dat de patiënt tijdens de scan stil blijft liggen terwijl de laborant de bedtafel in de juiste positie brengt. De gammacamera kan zowel boven als onder het lichaam worden gebracht. De bedtafel is computergestuurd en zorgt ervoor dat de patiënt precies in de juiste positie ligt. De meeste scans duren een halfuur tot een uur.

Risico’s

Gammacamera voor
scintigrafie (isotopenscan)

Zoals alle technieken waarbij radioactieve straling wordt gebruikt, kunnen lichaamscellen beschadigd raken en het risico op kanker op latere leeftijd doen toenemen. Bij scintigrafie is de hoeveelheid straling verwaarloosbaar klein en bij volwassenen ongevaarlijk. De isotopen plast men binnen 24 uur weer uit. Wel is het beter om in die 24 uur bijvoorbeeld geen kleine kinderen op schoot te nemen. Bij zwangeren en moeders die borstvoeding geven, kan de straling wel risicovol zijn. Bij hen wordt scintigrafie dan ook niet als onderzoeksmethode gebruikt.

SPECT-scan

De SPECT-scan (Single Photon Emission Computerised Tomography) is een soort isotopenonderzoek waarvan vooral gebruik wordt gemaakt om de doorbloeding van weefsels te onderzoeken. De SPECT-scan is zeer gevoelig en in bepaalde gevallen nauwkeuriger dan de gewone isotopenscan. Toepassingen zijn onder andere het bepalen van de doorbloeding van de hartkamerspier (myocardscintigrafie), maar ook bij het diagnosticeren van levercirrose, hersenbloedingen (apoplexie), hersentrombose en alzheimer.

PET-scan

Dit type isotopenonderzoek (Positron Emission Tomography) is vooral gericht op het functioneren van individuele cellen in organen en weefsels. De PET-scan verschaft veel informatie over de chemische activiteit van orgaancellen. Enkele belangrijke toepassingen van de PET-scan zijn onder andere het opsporen van hersenziekten, zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer.

Lees verder
> Röntgenfoto - werking, toepassing, risico's en werkwijze
> Röntgencontrastfoto - werking, toepassingen, risico's en werkwijze
> CT-scan - werking, toepassing, risico's en werkwijze
> Echografie - werking, toepassingen en werkwijze
> Eerste bezoek aan de huisarts - anamnese en onderzoek

Bronvermelding

. https://www.ziekenhuis.nl/onderzoek-diagnose/s/scintigrafie/item320

. https://www.cwz.nl/onderzoeken/dmsa-scintigrafie-van-de-nieren/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Isotopenscanner; Arturo1299, CC BY-SA 2.5 PL <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/pl/deed.en>, via Wikimedia Commons

. MBq at de.wikipedia, Public domain, via Wikimedia Commons

. Jens Maus (http://jens-maus.de/), Public domain, via Wikimedia Commons

. Bionerd, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons