04 december 2024

De merkwaardige dodo

De dodo is een merkwaardige, uitgestorven vogel die sterk tot de verbeelding spreekt. De vogel kon niet vliegen, wat op zich al bijzonder is, en leefde alleen op het eiland Mauritius in de Indische Oceaan, nabij Madagascar. De dodo is naar verluidt eind 17de eeuw uitgestorven, in elk geval is hij sinds die periode niet meer waargenomen. De huidige duif is een levende verwant van de dodo. Feitelijk is de dodo in minder dan tweehonderd jaar uitgeroeid na de kolonisatie door de Portugezen van Mauritius in het begin van de 16de eeuw.


Inhoud

* Taxonomische indeling van de dodo (Raphus cucullatus)
* Kenmerken van de dodo
    * De dodo kon niet vliegen
    * Weinig over bekend
* Leefwijze
    * Zo werd de dodo uitgeroeid
    * Honden, katten, ratten... en bomenkap
* Calvariebomen op Mauritius
* Verspreiding
* Belangrijke kenmerken van de dodo (Raphus cucullatus)

Taxonomische indeling van de dodo (Raphus cucullatus)

Mens en dodo
De uitgestorven dodo behoorde tot de klasse van de Aves (vogels), de orde van de Columbiformes (duifachtigen), de familie van de Columbidae (duiven), de onderfamilie van de Raphinae (dodo’s) het geslacht Raphus en de soort Raphus cucullatus. De dodo werd ook wel Portugese pinguïn of walgvogel genoemd, aangezien het vlees naar verluidt volgens sommigen praktisch oneetbaar was, alleen als je veel honger had. Daarnaast had de dodo nog een aantal andere bijnamen.

Kenmerken van de dodo

Dat de dodo een merkwaardig uitziende vogel werd genoemd, was niet vreemd. De vogel woog tussen de 15 en 20 kilo en werd tot ongeveer een meter lang. Het dier had relatief grote, gele voeten (en poten) met flinke klauwen, vleugels die niet meer waren dan stompjes, een korte hals en een uit de kluiten gewassen, gebogen snavel. Deze grijzige vogel had volgens de beschrijvingen een witte staartpluim en gelige kraaloogjes. Al met al zag hij er daardoor ook enigszins komisch uit.

De dodo kon niet vliegen

Vogels die slecht kunnen vliegen, zijn doorgaans snelle lopers. Bij de dodo was dat anders. Hij waggelde op een onhandige, houterige manier, waardoor hij een makkelijke prooi zou kunnen zijn voor roofdieren en natuurlijke vijanden. Maar die waren er niet op Mauritius. Mede daardoor is de dodo zijn vliegvermogen kwijtgeraakt; hij hoefde immers nergens voor te vluchten. Daar staat tegenover dat de dodo om die reden een gemakkelijke prooi was voor scheepsbemanningen die in vervlogen tijden Mauritius aandeden en wel eens wat anders wilden eten dan ‘scheepsvoer’.

Weinig over bekend

Dodo (Raphus cucullatus)
reconstructie
Overigens is alles wat we nu weten over de dodo bekend geworden dankzij de 17de-eeuwse ooggetuigenverslagen van Europeanen, wat fossielen en deelverslagen in museumcollecties. Complete skeletten van de dodo zijn er niet, wel een kop, een poot en enkele andere botjes. Het beroemde dodo-bot waar Boudewijn Buch mee kwam, bleek later van een schildpad te zijn. De dodo blijft dus een enigszins mysterieuze ‘vogel’ van weleer.

Leefwijze

Uit skeletvondsten van de herbivore dodo bleek dat het dier kiezels inslikte om de harde zaden te kunnen vermalen en verteren. Volgens de overgeleverde documenten was de dodo monogaam, en had hij een soort balts in de vorm van klapwieken met de vleugels. De dodo legde een enkel ei op het gras en het jong werd door beide ouders verzorgd.

Zo werd de dodo uitgeroeid

In het begin van de kolonisatie door de Portugezen, begin 16de eeuw, waren er veel dodo’s op het eiland. Ongeveer honderd jaar later lieten ook Nederlandse schepen zich zien. De eerste ‘uitgebreide’ beschrijvingen waren van Jacob Corneliszoon van Neck. In 1626 werd het eerste levende exemplaar van de dodo tentoongesteld in Amsterdam. In 1681 werd de dodo voor het laatst waargenomen op Mauritius en is waarschijnlijk in hetzelfde jaar uitgestorven. 

Honden, katten, ratten… en bomenkap

Dodo (Raphus cucullatus)
reconstructie

Toen de eerste Europese kolonisten voet aan wal zetten op het eiland Mauritius in de Indische Oceaan verbaasden ze zich over deze merkwaardige vogel. Hij kreeg tal van bijnamen, zoals ‘wilde kalkoen’ en ‘kuifzwaan’. Aangezien de dodo geen natuurlijke vijanden had, waggelden deze loopvogels argeloos naar de mensen toe, zich van geen onheil bewust. Aldus werden de dodo’s met de duizenden gedood en deden de hongerige scheepsbemanningen zich tegoed aan het naar verluidt taaie vlees. Maar honger en vele maanden op zee maakten natuurlijk veel goed. De uitroeiing van de dodo was ook het rechtstreekse gevolg van onder andere de bomenkap. De meegenomen huisdieren van de scheepsbemanningen, zoals varkens, honden en katten, zagen in de dodo - en de eieren en jonge dodo’s - een even makkelijke prooi. En de ratten deden de rest. In minder dan tweehonderd jaar was de dodo uitgestorven door menselijk toedoen.

Calvariebomen op Mauritius

Calvariebomen waren wijd verspreid op Mauritius. De dodo speelde daar een grote rol in. Het dier at de vruchten en dankzij de sterk gespierde maag (met kiezels) werden de zaaddozen gekraakt en kwamen de zaden vrij. Tijdens de uitroeiingsperiode van de dodo werd het voor deze boomsoort steeds moeilijker om zich te verspreiden.

Verspreiding

Reconstructie skelet van dodo
De dodo kwam alleen op Mauritius voor, ongeveer 800 kilometer ten oosten van Madagascar in de Indische Oceaan.

Belangrijke kenmerken van de dodo (Raphus cucullatus)

Lengte: ongeveer een meter, de grootte van een kalkoen.
Snavel: ca. 23 cm lang.
Gewicht: 15-20 kg.
Broedperiode: gehele jaar, monogaam.
Eieren: jaarlijks een enkel ei.
Broedduur: ca. 50 dagen.
Voeding: herbivoor, vooral zaden en vruchten.
Roep: volgens de optekeningen maakte de dodo het geluid van een gans. In weer andere documenten en verslagen staat dat de dodo zich altijd in stilzwijgen hulde.

Lees verder
> Is het monster van Loch Ness een plesiosaurus?
> Plesiosaurus - bestaat de zeedraak nog steeds?
> Het verschil tussen uitgestorven en prehistorische dieren
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk
> Zo ontstaat een vogelei


Bronvermelding

Fotoverantwoording
. Inleidingsafbeelding: dodo (Raphus cucullatus); Jebulon, CC0, via Wikimedia Commons
. LitigiousOx, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
. DEFI-Écologique, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
. Musée d'Histoire Naturelle de Lille, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
. James Erxleben, Public domain, via Wikimedia Commons
Gepost door op
Labels:

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.