Focas van Sinope - beschermheilige tegen slangenbeten

In de Rooms-Katholieke Kerk is Focas van Sinope de patroonheilige van de zeevaarders en hoveniers. Sommige geschiedschrijvers, onder wie Laurentius Surius (1523-1578), noemden hem tevens de beschermheilige tegen slangenbeten, aangezien er na de dood van Focas wonderen daaromtrent de ronde deden. Bovendien had Focas van Sinope als martelaar de symbolische strijd tegen de slang, vijand van de mensheid, in zijn voordeel beslecht. Focas van Sinope stierf in 303 n.C. als eenvoudige arbeider die leefde van wat zijn moestuin hem opbracht. Ook hij viel ten prooi aan de heksenjacht ten tijde van keizer Diocletianus (284-305). Veel christenen werden in die duistere periode voor een handvol Romeinse munten verraden en omgebracht. Focas van Sinope werd bij zijn woning onthoofd en in zijn tuin begraven. In een graf dat hij zelf al gedolven had. Het huis werd later een bedevaartsoord. Zijn gedenkdagen zijn 5 maart, 23 juli en 22 september.

Inhoud

* Focas van Sinope (de Hovenier) - een eenvoudige burger

    * Hulp aan de armen

* De haat van keizer Diocletianus

    * Christenvervolgingen

* Rome in verval

    * Verraad

* Historiciteit van Focas van Sinope

* Vroom in woord en daad

    * Aangeklaagd

* Dood van Focas van Sinope (de Hovenier)

    * Onthoofd

* Verering

    * Slangenbeten

* Patronaten

* Attributen en iconografie

Focas van Sinope (de Hovenier) - een eenvoudige burger

Een eenvoudiger man was bijna niet voorstelbaar. Een gewone burger die rond 300 in Sinope woonde, op een landengte (schiereiland) aan de Zwarte Zee in de vroegere Romeinse provincie (Paphligonia), in het huidige Turkije (kustregio Pontus). De stad bevond zich bij de meest noordelijke punt aan de Turkse Zwarte Zee. Deze eenvoudige man, Focas van Sinope, woonde nabij de stadspoort. Hij leefde een al even eenvoudig leven en herbergde reizigers die op doorreis waren. Sinope lag immers aan een bedrijvige handelsroute en had ook een haven aan de Zwarte Zee.

Hulp aan de armen

Keizer Diocletianus

Focas van Sinope was christen. Dat was geen geheim, iedereen wist dat. In zijn moestuin verbouwde hij groenten die hij gebruikte voor de maaltijden van de gasten. Wat over was gaf hij aan de armen. Ook hielp hij christenen in deze Diocletiaanse vervolgingstijd. Het was een periode waarin het Romeinse Rijk tekenen van verval vertoonde en keizer Diocletianus (244-311), die regeerde van 284 tot 305, de scepter zwaaide over het immense en inmiddels slecht te controleren gebied. De keizer stond bekend om zijn haat jegens christenen.

De haat van keizer Diocletianus

In de tijd van Focas van Sinope was keizer Gaius Aurelius Diocletianus (244-311) van 284 tot 305 aan de macht en voerde een waar schrikbewind onder de christelijke gemeenschappen. In financieel opzicht luidde hij belangrijke hervormingen in, zoals een maximumprijs op de eerste levensbehoeften om woeker te voorkomen. Ook stond hij hervormingen in het leger voor. In religieus en levensbeschouwelijk opzicht was hij echter aartsconservatief, sterk gevoed door het feit dat het Romeinse Rijk inmiddels op zijn retour leek te zijn en serieuze tekenen van verval vertoonde, onder andere door buitengrenzen die als gevolg van het uitdijende Rijk vrijwel niet meer te beschermen waren.

Christenvervolgingen

Het Romeinse Rijk was in de voorbije eeuwen aan alle kanten uitgedijd, waardoor in bestuurlijk opzicht steeds meer problemen rezen. Aan het begin van zijn regeerperiode benoemde Diocletianus om die reden een medekeizer: Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius (250-310), die regeerde van 286 tot 305. Diocletianus voerde de scepter over het oostelijk deel van het Rijk, Maximianus over het westelijk deel. Het was Diocletianus een doorn in het oog dat in de afgelopen eeuwen het christendom steeds meer aan invloed had gewonnen. Met enkele edicten luidde hij een van de bloedigste christenvervolgingen uit de Romeinse tijd in om die ontwikkeling een halt toe te roepen. Ook de zuiveringen in het leger bleven niet onopgemerkt, gelet op de complete uitroeiing van het grotendeels christelijke Thebaanse Legioen onder leiding van Mauritius van Agaunum, een slachtpartij waarin Maximianus een grote rol had gespeeld.

Rome in verval

In levensbeschouwelijk opzicht werd het aartsconservatisme mede gevoed door het feit dat de buitengrenzen voortdurend onder druk stonden door gebrek aan bewaking. Ook was er veel verraad in de Romeinse legioenen, die inmiddels voor een groot deel bestonden uit rekruten uit de veroverde gebieden. Door de angst en wanhoop dat het Rijk al tijdens zijn bewind uiteen zou vallen, kwam Diocletianus tot het besef dat alleen de goddelijke verering van het keizerdom het Rijk kon behoeden voor de teloorgang.

Verraad

Focas van Sinope

Alle bestuurders, ook in het leger, dienden erop toe te zien dat de onderdanen de keizerlijke standbeelden vereerden en er offers aan brachten. Deze conservatieve era luidde tevens een nieuwe golf van christenvervolgingen in. Het ging zelfs zo ver dat er een prijs stond op het hoofd van elke verraden christen. Voor een handvol Romeinse munten werden de christenen opgebracht. Dat lot onderging ook Focas van Sinope.

Historiciteit van Focas van Sinope

Over de historiciteit van Focas van Sinope (de Hovenier) zijn veel twijfels. In de hagiografieën van heiligen wordt hij meerdere keren vermeld, onder andere door Laurentius Surius (1523 - 1578), hagiograaf en kerkhistoricus. Waarbij aangetekend dat hagiografieën ook bedoeld waren om christenen voorbeelden te geven van waarachtige geloofsgenoten die pal stonden voor hun geloof en ernaar leefden. Surius' verzameling van heiligenlevens - De probatis Sanctorum historiis ab Al. Lipomano olim conscriptis nunc primum a Laur. Surio emendatis et auctis (1570 - 1575) - was een van de belangrijkste werken in zes delen, waarin ook Focas van Sinope (de Hovenier) een prominente plaats kreeg.

Vroom in woord en daad

De christenen van Sinope doken regelmatig onder en beschermden elkaar om executies te voorkomen. Iedereen wist dat Focas van Sinope (de Hovenier) zeer vroom was en daar ook in woord en daad naar leefde. Ondanks het risico opgepakt te worden, was hij de laatste die zich daar druk om maakte. Dat moest wel een keer misgaan. Het is niet bekend of Focas van Sinope getrouwd, weduwnaar of naasten had. Ook de autoriteiten wisten van zijn eenvoudige en voorbeeldige leven dat in het teken stond van naastenliefde. Focas was dan ook heel geliefd.

Aangeklaagd

Uiteindelijk werd hij verraden en aangeklaagd bij de prefect vanwege het helpen van christenen en de verbreiding van het christelijk geloof. Van hogerhand voelde de perfect, die elders zetelde, zich onder druk gezet om het beleid van keizer Diocletianus ten uitvoer te brengen. De prefect stuurde twee soldaten naar Sinope om Focas meteen te vermoorden. Om onrust te voorkomen zou er geen proces plaatsvinden. Hoe minder ruchtbaarheid eraan werd gegeven, hoe beter.

Dood van Focas van Sinope (de Hovenier)

Volgens de legenden en hagiografieën zochten twee legionairs de vele herbergen van Sinope af. De soldaten waren afkomstig uit een onbekend legioen en kenden de stad niet. Uiteindelijk arriveerden ze bij het eenvoudige onderkomen van Focas de Hovenier. Ze waren moe, want tijdens hun zoektocht werden ze bij navraag telkens met een kluitje in het riet gestuurd. Focas ontving hen hartelijk. De legionairs wisten niet dat ze Focas voor zich hadden en werden door de gulle ontvangst meteen op het verkeerde been gezet. Ze namen plaats en eisten een maaltijd en een zacht bed. Focas trakteerde hen op een rijke dis. De eenvoudige soldaten werden tijdens dat 'feestmaal' overmoedig en spraken vrijelijk over hun missie en wie ze zochten. Ze vroegen Focas of hij wist waar ze de 'godslasteraar' konden vinden. Focas verzekerde hen dat hij zich zou inspannen om dat te weten te komen.

Onthoofd

Toen de legionairs in hun opgemaakte bedden waren ingedommeld, groef Focas zijn eigen graf in de tuin van zijn herberg. De volgende ochtend kregen de soldaten een rijk ontbijt. Focas haalde diep adem en zei: 'De man naar wie jullie op zoek zijn staat voor jullie. Voer jullie bevel uit en dood me, zoals jullie opdracht luidt, want ik ben de christen die jullie zoeken. Ik heb mijn eigen graf al gegraven.' De legionairs waren verbijsterd. Ze geloofden hem niet. Het strookte niet met hun ervaringswereld: de hartelijke ontvangst en de overweldigende gastvrijheid die ze hadden genoten. Hun plan was immers om verder te gaan met zoeken. Zelfs overwogen ze om hun commandant te laten weten dat hun zoektocht vergeefs was geweest, mogelijk om Focas een hint te geven dat ze hem wilden sparen. Maar Focas hield vol. En zo gebeurde het dat Focas van Sinope (de Hovenier) in 303 bij zijn eigen huis werd onthoofd met een gladius (Romeins zwaard) van de legionairs en vervolgens in zijn zelf gedolven graf in de tuin werd begraven.

Verering 

Sinope

Het optrekje van Focas van Sinope werd een bedevaartsoord, een baken voor de schepen op de Zwarte Zee die de haven in zicht hadden. Het werd een gewoonte om de beschermheilige aan te roepen als gidshulp voor een behouden aankomst. Veel relikwieën van Focas van Sinope (de Hovenier) werden overgebracht naar Constantinopel, het huidige Istanboel. Zijn gedenkdagen zijn 5 maart, 23 juli en 22 september, waarbij 5 maart en 14 juli de dagen zijn dat de overdracht van de relikwieën wordt gevierd.

Slangenbeten

Focas van Sinope is de beschermheilige tegen slangenbeten. Het vindt mede zijn oorsprong in de legende dat iemand met een slangenbeet zienderogen opknapte wanneer hij langs het graf van Focas werd geleid. Naar verluidt verdwenen de vergiftigingsverschijnselen vrijwel meteen, ook als de betreffende persoon op sterven na dood was. Als martelaar had Focas van Sinope de symbolische strijd tegen de slang, vijand van de mensheid, in zijn voordeel beslecht.

Patronaten

Focas van Sinope is tevens de patroonheilige van de vissers, schippers, zeelieden (met name vereerd in de oosters-orthodoxe kerkgemeenschappen), hoveniers en kwekerijen. Daarnaast is hij de beschermheilige tegen slangenbeten, insecten- en spinnenbeten en vergiftigingen in het algemeen. Naar verluidt is Focas van Sinope (de Hovenier) zalig- en vervolgens heiligverklaard. Inzake zijn heiligverklaring, wat geldt voor veel andere heiligen uit de eerste eeuwen, zijn er geen gegevens beschikbaar. Wellicht omdat ze nooit in registers zijn opgenomen of verloren zijn gegaan.

Attributen en iconografie

Traditioneel wordt Focas van Sinope afgebeeld met een boek in de ene hand en een peddel in de andere. Vaak ook als tuinier terwijl hij een boom plant. Veel schepen zijn naar hem vernoemd.

Lees verder
> Mauritius van Agaunum - beschermheilige van de infanteristen
> Simeon de Styliet (de Oudere) - beschermheilige van de herders
> Victor van Marseille - beschermheilige van de korenmolenaars
> Is er verschil tussen zaligverklaring en heiligverklaring?

Bronvermelding
. https://www.sintantoniusparochie.nl/events/gedenkdag-h-focas-van-sinope-hovenier-martelaar/
. https://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=es&u=https://es.wikipedia.org/wiki/Focas_de_Sinope&prev=search&pto=aue
. https://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Laurentius_Surius&prev=search&pto=auehttps://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=en&u=https://catholicsaints.info/saint-phocas-the-gardener/&prev=search&pto=aue
.https://translate.google.nl/translate&sl=fr&u=http://wikimonde.com/article/Phocas_de_Sinope&prev=search&pto=auhttps://www.heiligen.net/heiligen/03/05/03-05-0303-focas.php

Fotoverantwoording
. Inleidingsfoto: Focas de hovenier van Sinope; Bron: AnonymousUnknown author, Wikimedia Commons (Publiek domein)
. Romeinse keizer Diocletianus (244-311) regeerde van 284 tot 305 / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
. De stad Sinope in de Oudheid, publicatie 1854 / Bron: Vasily Timm, Wikimedia Commons (Publiek domein)