Echografie - werking, toepassingen en werkwijze

Echografie behoort tot de beeldvormende technieken waarbij de inwendige organen zichtbaar worden gemaakt, zoals bij röntgenonderzoek, de CT-scan en MRI. De werking van echografie berust op een techniek die ultrasone geluidsgolven gebruikt. De toepassingen ervan zijn zeer breed, variërend van het in beeld brengen van de foetus in de baarmoeder tot echocardiografie om onder andere afwijkingen aan de hartkleppen en kransslagaderaandoeningen op te sporen. Echografie wordt ook gebruikt tijdens operaties om bijvoorbeeld tumoren helder af te bakenen. Echografie is zeer patiëntvriendelijk en een relatief eenvoudige methode.

Inhoud

* Echografie - wat is dat?

    * Onderzoeken

* Werking van echografie

    * Transducer

    * Dopplereffect

* Toepassingen van echografie

    * Hartonderzoek

* Voordelen en nadelen

* Werkwijze (via de huid)

    * Bewegend beeld

Echografie - wat is dat?

Echografie, of echoscopie, gebruikt geluidsgolven met een zeer hoge frequentie (doorgaans ca. 3 MHz, afhankelijk van het onderzoek). Het zijn geluiden die buiten de gehoorcapaciteit van de mens liggen, ofwel ultrasone geluiden. Het principe is eigenlijk heel eenvoudig: de geluidsgolven dringen in het lichaam, waarvan de echo’s vervolgens worden opgevangen. Aldus krijgt de arts een beeld van de inwendige structuren, zoals organen maar bijvoorbeeld ook de bloedstroom in het hart.

Onderzoeken

Echografie van de buik

Bekende echografische onderzoeken zijn echocardiografie (hartonderzoek) en het zichtbaar maken van de foetus in de baarmoeder tijdens de zwangerschap. Ook het hartje kan men dan zien kloppen. Inzake hartonderzoek maakt de echo de bewegingen van het orgaan zichtbaar, wat bijvoorbeeld ideaal is om de hartklepfunctie te beoordelen. Een ander aspect van echografie is dat ook de snelheid, richting en intensiteit van bewegingen worden waargenomen. Denk daarbij aan de bloedstroom in het hart om aldus ‘lekkende kleppen’ te kunnen zien. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het zogeheten dopplereffect. Ook vernauwingen in de bloedsomloop worden met de echo-doppler treffend in beeld gebracht.

Werking van echografie

De werking van echografie is enigszins vergelijkbaar met de sonar die op zee wordt gebruikt om contouren en voorwerpen op de zeebodem te zoeken. Bij echografie gebruikt de echolaborant een transducer, een soort sonde. De functie ervan is om elektriciteit om te zetten in ultrasone geluidsgolven. Bij de meeste echo-onderzoeken wordt de transducer in de hand gehouden en op de huid geplaatst, zoals bij echocardiografie en een echo tijdens de zwangerschap. Daarnaast kan de transducer ook in een endoscoop zijn verwerkt, zoals bij rectaal- of blaasonderzoek. Ultrasone geluidsgolven dringen gemakkelijk door zacht weefsel en lichaamsvloeistoffen heen, maar niet of nauwelijks door lucht, wat met name geldt voor geluidsgolven hoger dan 1 MHz. Structuren achter een long zullen dus vrijwel onzichtbaar blijven. De sterkste echo’s treden op bij de overgangen tussen weefsels.

Transducer

Echografie

De transducer zendt ultrasone geluiden uit, maar vangt ze ook op. De computer, ofwel scanconverter, zet de signalen om in een tweedimensionaal beeld op het scherm. Overigens is het ook mogelijk om driedimensionale beelden te maken, zoals bij slokdarmonderzoek. Doordat de beelden telkens vernieuwd worden (tot wel 150 beelden per seconde), zijn ook orgaanbewegingen gemakkelijk weer te geven.

Dopplereffect

De dopplertechniek wordt toegepast om bijvoorbeeld de snelheid van de bloedstroom te meten. De blauwe kleur toont bloed dat van de transducer wegstroomt. De rode kleur is de bloedstroom naar de transducer toe. Kleuren die zich vermengen duiden op vermengingen van deze bloedstromen.

Toepassingen van echografie

De toepassingen van echografie zijn talrijk. Zwangeren zullen er altijd mee te maken krijgen. Mede met behulp van echografie wordt immers de ontwikkeling van het ongeboren kind gevolgd. Ook het geslacht is vanaf ongeveer 16 weken zichtbaar en vanaf de zesde zwangerschapsweek kan men de hartactie zien. Bovendien wordt echografie vaak ingezet voor het diagnosticeren van galstenen in de galblaas, bij maag-darmonderzoek (zoals diverticulitis) en vaatonderzoek om bijvoorbeeld een aneurysma van de aorta op te sporen. Ook zijn er gynaecologische en urologische toepassingen. Het voordeel van deze techniek is immers dat er heldere beelden worden geproduceerd van zacht weefsel.

Hartonderzoek

Wie met hartklachten, zoals hartritmestoornissen, naar de cardioloog wordt verwezen, zal eveneens met echografie te maken krijgen. Veel hartfuncties en aandoeningen kunnen ermee worden gevolgd, zoals lekkende hartkleppen, vernauwingen van de kransslagaderen, hartspieraandoeningen, ontstekingen van de hartspier met bijvoorbeeld vocht tussen de hartvliezen, en de dikte en dilatatie van de hartkamerwanden van zowel de kamers (ventrikels) als de boezems (atria). Ook zijn stolsels in de kamers of boezems zichtbaar.

Voordelen en nadelen

Hoewel echografie als de ideale beeldvormende techniek wordt ingezet, zijn er wel degelijk nadelen aan verbonden. Echo’s die nabij een pacemaker worden gemaakt, kunnen de pacemakerfunctie versterken. Ook obesitas kan een nadeel zijn wanneer vetweefsel in de weg zit voor het verkrijgen van heldere echobeelden. Niettemin heeft echografie ook veel voordelen. Het biedt snelle informatie, zonder risico’s, en is zeer patiëntvriendelijk bij onder andere hartonderzoek. De beste beelden ontstaan van weke orgaandelen, zoals spieren en ander zacht weefsel. Lucht is een regelrechte vijand van ultrasoon geluid.

Werkwijze (via de huid)

Echografie in de
zwangerschap

Bij het maken van een echografie via de huid ligt de patiënt op de rug, op de zij, of in een andere lichaamshouding, afhankelijk van de echo die gemaakt moet worden. De radiologisch laborant bevindt zich naast de patiënt en heeft zicht op zowel de patiënt als de monitor waarop de beelden van de echo te zien zijn. Voor een goed contact tussen de transducer en de huid wordt speciale gel aangebracht, die in het begin wat koud kan aanvoelen. Al die tijd houdt de radiologisch laborant de patiënt op de hoogte van wat er gebeurt. De laborant beweegt de transducer met zachte druk over de huid, met daaronder het weefsel waarvan een echo wordt gemaakt.

Bewegend beeld

Dankzij de vele opnames, tot wel 150 per seconde, ontstaat een bewegend beeld. Het beeld wordt met andere woorden continu ververst. Ondertussen kan de laborant metingen verrichten, zoals de grootte van een blaas- of galsteen, maar ook de omvang van de hartcompartimenten. Met het dopplereffect wordt ook de bloedstroom in bijvoorbeeld het hart gemonitord. Het maken van een echo (via de huid) kan tien minuten tot een half uur duren.

Lees verder
> Scintigrafie (isotopenscan) - werking, toepassingen en risico's
> CT-scan - werking, toepassing, risico's en werkwijze
> Afspraak voor MRI-scan - patiëntenwijzer
> Röntgenfoto - werking, toepassing, risico's en werkwijze
> Röntgencontrastfoto - werking, toepassingen, risico's en werkwijze

Bronvermelding

. https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/medische-onderzoeken/echografie

. https://biomedic.nl/ontwikkelingen-op-terrein-echografie/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Echografie in de zwangerschap; Ricmart 01, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. RG72, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Sistema d’Emergències Mèdiques (SEM), CC BY-SA IGO 3.0, CC BY-SA 3.0 IGO <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/igo/deed.en>, via Wikimedia Commons