CT-scan - werking, toepassing, risico's en werkwijze

De CT-scan is een medische beeldvormende techniek. Structuren in het lichaam worden ermee zichtbaar gemaakt en verschaffen veel diagnostische informatie. Deze medische techniek heeft ervoor gezorgd dat de zogeheten verkennende operaties tot het verleden behoren. De werking van de CT-scan komt neer op het gebruik van röntgenstralen en maakt dwarsdoorsneden van het lichaam, de zogenoemde ‘plakjes’ voor het maken van een driedimensionaal beeld. De scan wordt onder andere gebruikt voor het opsporen van tumoren, vaatafwijkingen en herseninfarcten. Het toepassingsveld van de CT-scan is zeer groot. De CT-scan kent risico’s, er wordt per slot van rekening met röntgenstraling gewerkt, waardoor deze methode ongeschikt is voor bijvoorbeeld zwangeren. Bij eenmalig of sporadisch gebruik zijn de risico’s te verwaarlozen. De CT-scan is minder gevoelig voor bewegingen van de patiënt, in tegenstelling tot de MRI.

Inhoud

* Wat is een CT-scan?

* Werking van de CT-scan

    * Verschil met gewone röntgenfoto's

* Toepassingen

    * Gerichte biopsie

* Risico's van de CT-scan

    * Minder röntgenstraling

* Werkwijze

Wat is een CT-scan?

Het woord CT-scan is afgeleid van het Engelse ‘computed tomography’, ofwel ‘computertomografie’, ook wel CAT-scan (computer-assisted tomography) genoemd. Het betreft een tweedimensionale afbeelding of dwarsdoorsnede van het lichaam. Computertomografie maakt gebruik van röntgenstralen, waarbij een röntgenbuis rond het lichaam draait. Vanuit veel hoeken wordt het lichaam bestraald. Na elke millimeter volgt een nieuwe scan. Aldus vormen zich ‘plakjes’ van bijvoorbeeld een orgaan. Op het computerscherm ontstaat tegelijkertijd een gedetailleerd beeld, aangezien bij samenvoeging van de plakjes een driedimensionale weergave tot stand komt die veel gedetailleerder is dan een ‘gewone’ röntgenfoto. De CT-scan is een patiëntvriendelijke methode om veel informatie over het lichaam te verkrijgen.

Werking van de CT-scan

CT-scanner

Kort gezegd bestaat de CT-scanner uit een stralingsbron (röntgen) en een stralingsdetector, ofwel een ring in een tunnelvormig röntgenapparaat dat om het lichaam draait. De ontstane beelden zijn veel gedetailleerder en van een hogere kwaliteit dan de gewone röntgenfoto’s. Op een röntgenfoto wordt slechts een beperkte mate van dichtheid weergegeven, zoals harde weefsels en lucht. Bij de CT-scan meet de detector honderden verschillende dichtheden en kan ze van elkaar onderscheiden. Dat is de reden waarom met een CT-scan het weefsel van zachte organen, zoals de nieren en lever, zeer gedetailleerd in beeld komen. De scanner draait rond het lichaam, waarbij aan de andere kant van het lichaam de straling wordt geregistreerd. De computer maakt beelden van die ‘plakjes’, door ze aan elkaar te zetten, ofwel een realistische dwarsdoorsnede waarbij de mogelijkheid bestaat om er een driedimensionaal beeld van te maken.

Verschil met gewone röntgenfoto’s

Bij het maken van een röntgenfoto worden delen van het lichaam als het ware gefotografeerd. De structuren overlappen elkaar aangezien de straling door het hele lichaam gaat. Bepaalde anomalieën in de organen, zoals donkere/zwarte vlekken ingeval van een tumor, geven de diepte ervan niet weer. Een foto vanaf de zijkant van het lichaam biedt evenmin uitkomst aangezien bepaalde structuren mogelijk in de weg zitten, zoals de ribben. De beeldvorming bij een CT-scan ontstaat door straling die voortdurend, afhankelijk van de plaats en het weefsel (zoals botten, lucht, tumor enz.), sterker of zwakker wordt geabsorbeerd. De computer berekent daaruit een kwalitatief uitstekend beeld.

Toepassingen

De toepassingen van de CT-scan zijn talrijk. Met deze techniek kunnen immers foto’s van alle lichaamsdelen worden gemaakt. De scan onderzoekt structuren tot op de millimeter nauwkeurig. Een verdikte kamerwand van het hart is dan bijvoorbeeld gemakkelijk op te sporen, wat ook geldt voor een aorta-aneurysma of arteriosclerose. Scans van de buikorganen tonen mogelijke vergrotingen en gezwellen, maar ook ontstekingen. Niercysten zijn goed zichtbaar met een CT-scan. Hetzelfde geldt voor hersenonderzoek, zoals het diagnosticeren van een beroerte of een tumor.

Gerichte biopsie

Onder geleiding van een CT-scan kan een zeer gerichte biopsie worden uitgevoerd. De CT-scan is ook heel geschikt voor onderzoek van de botten en organen met een hoge bloedaan- en afvoer, zoals de lever en longen. Dit onderzoek gebeurt vaak met behulp van een jodiumhoudende contraststof.

Risico’s van een CT-scan

CT-scanner

Een CT-scan maakt gebruik van röntgen. Deze straling kan cellen beschadigen, waardoor op de lange termijn het risico op kanker iets vergroot is. Bij zwangerschap zal geen CT-scan worden gedaan. De straling is hoger dan bij een gewone röntgenfoto. Ter vergelijking: een röntgenscan heeft als equivalent ongeveer 100 gewone röntgenfoto’s. De inzet van een CT-scan wordt dus altijd goed overwogen. Indien dankzij een scan kanker of bepaalde levensbedreigende ontstekingen in een vroeg stadium worden opgespoord, is het risico te overzien. Wel moet gezegd zijn dat de stralingsdosis afhankelijk is van de omvang van het onderzoeksgebied.

Minder röntgenstraling

In het algemeen mag men stellen dat een eenmalige CT-scan weinig risico kent. Ook komen er regelmatig nieuwe generaties CT-scans op de markt, die minder röntgenstraling nodig hebben voor kwalitatief hoogwaardige beeldvorming. Bij veelvuldig gebruik ligt dat natuurlijk anders. Bovendien wordt vaak een CT-scan overwogen omdat die minder gevoelig is voor bewegingen dan bijvoorbeeld de MRI, wat belangrijk is indien de patiënt erg beweeglijk is en daarin moeilijk of niet te corrigeren.

Werkwijze

Bij een CT-scan wordt met röntgenstralen een lichaamsdeel of orgaan in lagen opgebouwd met behulp van een reeks foto’s. De scanner kan honderden dichtheidsmaten meten. Bij het maken van een scan ligt u op een bedtafel die langzaam en volledig automatisch in de buisvormige scanner schuift. Dat kan een claustrofobisch effect veroorzaken, waardoor u indien nodig een kalmeringsmiddel krijgt toegediend. Eenmaal in de scanner draait zowel de detector als de stralingsbron in een soort ring om u heen. Bij elke opgebouwde beeldlaag, in millimeters, is dat het geval. U dient zo stil mogelijk te blijven liggen. Soms wordt u gevraagd om de adem in te houden. De radiodiagnostisch laborant bevindt zich in een ander vertrek om beschermd te zijn tegen de röntgenstraling. Via een microfoon houdt hij of zij contact met u. Soms krijgt u een infuus met een contrastmiddel; het maakt de vaten beter zichtbaar. In sommige gevallen veroorzaakt de contraststof een warm gevoel, een droge mond en aandrang om te plassen. Bij een darmonderzoek met de CT-scan moet u in veel gevallen een contrastvloeistof drinken. Het onderzoek duurt doorgaans slechts enkele minuten.

Lees verder
> Echografie - werking, toepassingen en risico's
> Scintigrafie (isotopenscan) - werking, toepassingen en risico's
> Afspraak voor MRI-scan - patiëntenwijzer 
> Röntgencontrastfoto - werking, toepassingen, risico's en werkwijze
> Röntgenfoto - werking, toepassing, risico's en werkwijze

Bronvermelding

. https://www.catharinaziekenhuis.nl/onderzoeken/ct-scan/

. https://nl.wikipedia.org/wiki/Tomografie

. https://www.projectenportfolio.nl/wiki/index.php/KNKR_CT-scan

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: CT-scanner; Ralf Roletschek (FAL or GFDL 1.2 <http://www.gnu.org/licenses/old-licenses/fdl-1.2.html>), via Wikimedia Commons

. Ahmedsalihukh, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. User:Raziel, CC BY-SA 2.5 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5>, via Wikimedia Commons