Waarom zingen vogels zo verschillend?

Vogelgeluiden kan men beschouwen als klankmotieven die telkens herhaald worden. Vogels zingen en roepen om verschillende redenen, zoals het kenbaar maken van hun aanwezigheid, het afbakenen van hun territorium of om te waarschuwen voor gevaar. De klankpatronen zijn zeer divers. Zo zingt - zoals iedereen weet - de merel zeer melodieus, terwijl de kraai een krassend geluid voortbrengt. De roep van de roerdomp klinkt eerder dof. Hoe komt dat? Waarom klinken de roep en zang van vogels zo verschillend? Het geheim omtrent klank en zang moet men zoeken in het geluidsorgaan van vogels: de syrinx. Een ingewikkeld orgaan waarvan de structuur bij elke vogelsoort anders is.

Inhoud

* Vogels hebben geen stembanden

* De syrinx - wat is dat?

    * Geuidsfrequenties

    * Syrinxmembranen

* Krassende kraaien en pratende papegaaien

    * Snavel en hals

* Variatie van vogelzang

Vogels hebben geen stembanden

Mensen produceren geluiden met hun stembanden in het strottenhoofd, een hol orgaan dat deel uitmaakt van de luchtwegen. Bij vogels is dat anders. Bij de spitsing van de luchtpijp bevindt zich de syrinx, een complex orgaan waarmee de vogel overigens hogere geluiden kan produceren dan de mens. Ook de grootte ofwel de omvang van de vogel beïnvloedt de klank. Net als de lengte van de luchtpijp, wat weer verband houdt met de lengte van de nek.

De syrinx - wat is dat?

Anatomie syrinx

Het geluidsorgaan van een vogel is anatomisch bij elke vogelsoort verschillend. Enkele algemene kenmerken zijn onder andere dat dit kleine en los stukje weefsel met vijf tot - bij sommige zangvogels - wel tien spiertjes aan de vertakkingen van de luchtpijp is bevestigd bij de spitsing naar de bronchiën. De klankregulatie ofwel klanksturing wordt bepaald door kleine trillende membranen waaruit de syrinx mede bestaat. In combinatie met de luchtpijp (kraakbeen), de bek, snavel en luchtzak bij de luchtpijp krijgt elke vogelsoort de zo typische roep en zang.

Geluidsfrequenties

Karakteristiek is ook dat de syrinx verschillende geluiden tegelijkertijd kan produceren. Het betreft dus een samenspel van zowel de spiertjes waarmee de syrinx aan de luchtpijn is gehecht als de klanksturende membraantjes. De bewegingstijd van de syrinxspiertjes is minder dan 10 ms. De geluidsfrequentie ligt tussen de 70 en 17.000 hertz (Hz).

Syrinxmembranen

Belhoningeter
(Manorina melanophrys)

De membraantjes - een soort vliesjes - van de syrinx vibreren zodra er met kracht lucht langs stroomt.  De vorm en grootte van deze membranen, in combinatie met het kraakbeen, bepalen mede de enorme variëteit en kwaliteit van de roep of zang bij de vogelsoorten. Door de klanksturing of beheersing van de membraanspanning bepaalt de vogel onder andere de hoogte van de roep of de kwaliteit van de melodische zang.

Krassende kraaien en pratende papegaaien

De zwarte kraai, kauw en raaf produceren rauwe, krassende geluiden - hoewel de kauw wat ‘vriendelijker’ klinkt. Dat komt doordat hun syrinx stomper van vorm is. Merels, tuinfluiters en andere melodieuzere zangvogels hebben een langere, slankere syrinx. Sommige vogelsoorten hebben zo’n beheersing over hun syrinx dat ze andere vogels zeer goed kunnen nabootsen. Een voorbeeld daarvan is de spotvogel. En iedereen weet dat papegaaien de menselijke stem kunnen nadoen, soms zelfs met behulp van opmerkelijke stembuigingen.

 

Snavel en hals

Merel (mannetje)
in broedtijd

Ook de snavel en hals van een vogel bepalen de klankpatronen. Daarbij spelen ook de grootte en vorm van de vogel een rol. Kraanvogels zijn kilometers ver te horen, wat mede samenhangt met de lengte van hun luchtpijp (tot wel 1,5 m).

Variatie van vogelzang

Hoewel vogels en mensen de tonen van een vergelijkbaar frequentieniveau kunnen waarnemen, zijn vogels in staat om geluidsfrequenties die zeer dicht bij elkaar liggen van elkaar te onderscheiden als zijnde afzonderlijke tonen. De toon van een zingende vogel bestaat - onhoorbaar voor de mens - soms wel uit vijf tot tien verschillende tonen. De mens hoort die echter niet, de andere vogels wel. Daaruit mag men concluderen dat eenvoudige vogelgeluiden meer informatie en een groter communicatiespectrum omvatten dan de mens zich kan voorstellen. Alleen door de zang en roep van zangvogels, zoals de grasmus, vertraagd af te spelen zijn die verschillende tonen te horen.

Lees verder
> De kauw (Corvus monedula) - een luidruchtige verzamelaar
> De raaf (Corvus corax) - een meesterlijke luchtacrobaat
> Karakteristieke kenmerken van vogels
> Zwarte kraai (Corvus corone) - een sluwe aaseter
> De roek - een lawaaiige kolonievogel

Bronvermelding:

. https://nl.wikipedia.org/wiki/Syrinx_(nimf)

. https://www.natuurpunt.be/pagina/leer-vogelzang-herkennen

. https://natuurwijzer.naturalis.nl/leerobjecten/wat-vogels-elkaar-toeroepen

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Paweł Kuźniar (User:Jojo), CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

. F.E. Beddard (1858-1925), Public domain, via Wikimedia Commons

. Dominic Sherony, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons

. Wer-Al Zwowe at Dutch Wikipedia, CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons