Karakteristieke kenmerken van vogels

Vogels (Aves) hebben met zoogdieren gemeen dat het warmbloedige en gewervelde dieren zijn met longen en een hart, dat net als bij de mens uit twee boezems (atria) en twee hartkamers (ventrikels) is opgebouwd. In tegenstelling tot de zoogdieren hebben vogels geen beharing, maar een verenkleed. Daarnaast kunnen vogels vliegen en leggen ze eieren, eveneens uniek in de dierenwereld, uitgezonderd het eierleggende vogelbekdier en de mierenegel, beide zoogdieren. Maar er zijn meer karakteristieke kenmerken. Bijvoorbeeld dat vogels verre afstammelingen zijn van de dinosaurussen.

Inhoud

* Taxonomie van vogels

* Kenmerken van vogels

    * Vleugels en veren

    * Snavel

    * Vliegspieren

* Verre afstammelingen dinosaurussen

Taxonomie van vogels (Aves)

Boerenzwaluw
(Hirundo rustica)

Vogels (Aves) behoren tot het rijk van de Animalia (dieren), de stam van de Chordata (chordadieren) en de klasse van de Aves (vogels). Er zijn talrijke ordes, families, geslachten en soorten. Van de vogelsoorten zijn er ruim tienduizend bekend en beschreven. Ruim de helft ervan bestaat uit zangvogels.

Kenmerken van vogels

Op een kleine groep na - waaronder kippen en struisvogels, ofwel de loopvogels - zijn vogels aangepast aan een leven waarin vliegen van cruciaal belang is. Het lichaam is daar in alle opzichten op aangepast. Zo hebben vogels in verhouding tot hun omvang een gering lichaamsgewicht. Daarnaast zijn de botten dunwandig en voor een groot deel voorzien van luchtholtes. Vliegen is trouwens niet uniek voor vogels. Sommige zoogdieren kunnen dat eveneens, denk aan de vleermuis.

Vleugels en veren

Havik (Accipiter gentiles)

De voorste ledematen, ofwel de voorpoten bij zoogdieren, zijn bij vogels langer en evolutionair tot vleugels omgevormd, waarbij het verenkleed waterafstotend is. Er zijn twee soorten veren: donsveren (onderkleed) en dekveren, ook wel pennen genoemd. Jongen die uit het ei komen hebben al een donskleed. Het verenkleed beschermt de vogel onder andere tegen een te grote afkoeling (isolatie). In de jaarlijkse ruiperiode krijgen vogels een nieuw verenkleed.

Snavel

Vogels hebben geen tanden en kiezen, maar een lichte hoornsnavel. De vorm van de snavel verraadt hun levenswijze en wat voor voedsel ze zoeken. Voorbeelden daarvan zijn de haaksnavel van de vleesetende roofvogels en de korte, spitse snavel van insecteneters. Hun spijsverteringsstelsel is zodanig dat het voedsel nooit lang in hun lichaam blijft. De gespierde maag is als het ware hun kauworgaan. Met behulp van de voor vogels unieke syrinx, het vocale orgaan, communiceren ze met elkaar door middel van zang en roep.

 

Vliegspieren

Kauw (Corvus monedula)

De vleugels zijn aan het verlengde borstbeen gehecht. De grote en kleine borstspier geven vogels de kracht om met relatief weinig energie te kunnen vliegen. Deze grote, sterke en goed ontwikkelde spieren omvatten bij de meeste soorten immers meer dan vijftien procent van hun lichaamsgewicht. Kenmerkend aan vogels is daarnaast dat ze lopen op hun twee ‘achterpoten’.

Verre afstammelingen van dinosaurussen

Vogels stammen af van de reptielen en in het verlengde daarvan de dinosaurussen. Het verenkleed heeft zich ontwikkeld uit de schubben. Rond 150 miljoen jaar geleden kozen de eerste vogels het luchtruim. De oudste fossiele oervogel uit die periode is van de Archaeopterix. De eerste vogels, zoals wij die kennen, ontwikkelden zich ongeveer 70 miljoen jaar geleden, waarna er een enorme diversiteit ontstond. Volgens de huidige inzichten behoren de vogels tot de enige nog levende exponenten van de theropode (tweevoetige) dinosaurussen.

Lees verder
> De kauw (Corvus monedula) - een luidruchtige verzamelaar
> Waarom zingen vogels zo verschillend
> Grote renkoekoek - de guitige 'roadrunner'
> Zo ontstaat een vogelei
> Alpenkraai - leefwijze, voortplanting en verspreiding

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Huismus (vrouwtje); Deepak Sundar, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. I, Malene, CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

. CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Tim Strater from Rotterdam, Nederland, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons