(Gas)gangreen - een levensgevaarlijke aandoening

Gangreen is een vorm van necrose, waarbij lichaamsweefsel afsterft door bepaalde oorzaken, zoals bevriezing, suikerziekte (diabetes), maar ook door bestraling en ontstekingen. In necrotisch weefsel dringen gemakkelijk bacteriën binnen door verminderde afweerkrachten als gevolg van onder andere een geblokkeerde bloedsomloop. Er zijn twee soorten gangreen: nat en droog (mummificatie) gangreen. Gasgangreen (nat gangreen) wordt ook wel koudvuur genoemd. Bij deze ernstige infectie vormt zich bovendien gas in de weefsels, geproduceerd door verschillende soorten bacteriën. Onbehandeld gasgangreen is levensgevaarlijk en heeft in ruim 20 procent van de gevallen zelfs een dodelijke afloop na de beste behandelingsopties.

Inhoud

* Wat is gangreen?

    * Droog gangreen

    * Nat gangreen (gasgangreen)

* Symptomen

* Oorzaken

    * Bacteriën die gasgangreen veroorzaken

* Behandeling van gangreen

* Prognose

Wat is gangreen?

Gangreen is een beladen woord en doet bij velen denken aan de loopgravenoorlogen in de Eerste en Tweede Wereldoorlog, waarbij open (schot)wonden besmet raken door aarde en mest en de behandeling te laat of helemaal niet wordt ingezet. Gangreen kan echter ook ontstaan door fracturen, bevriezing, operaties, tumoren en tal van afweerstoornissen, zoals leukemie. Weefsel in een bepaald lichaamsdeel sterft dan af door onvoldoende bloedtoevoer. De aandoening komt het vaakst voor in de benen en voeten, en spreekt in dat opzicht dan ook het meest tot de verbeelding. Er zijn twee vormen van gangreen.

Droog gangreen

Dit wordt ook wel mummificatie genoemd. Droog gangreen vormt zich als het weefsel ter plekke geen zuurstof meer aangevoerd krijgt. Het versterf verspreidt zich dan niet. Het weefsel verwelkt dan als het ware, als een dor blad. Als het dode weefsel geïnfecteerd raakt, spreekt men van nat gangreen.

Nat gangreen (gasgangreen)

Deze vorm van gangreen komt minder vaak voor dan droog gangreen en is het gevolg van weefselschade door een wond of een infectie (bacteriën) in droog gangreen. In de meeste gevallen betreft het bacteriën van de Clostridia-stam, een anaerobe bacterie die zich ontwikkelt in dood weefsel zonder zuurstof. Deze micro-organismen produceren een stinkend gas. Vandaar de benaming gasgangreen. Het verraderlijke van deze infectie is dat ook het omringende, gezonde weefsel wordt aangetast met als gevaar een dodelijke sepsis (bloedvergiftiging). Nat gangreen (gasgangreen) is dan ook veel gevaarlijker dan droog gangreen (mummificatie) door de vloeibare, zeer toxische stoffen in het grensgebied van dood en levend weefsel. De nog vitale weefsels worden steeds verder aangetast.

Symptomen

Droog gangreen in voet

De klachten kunnen geleidelijk, maar ook acuut ontstaan, binnen enkele uren. Dit is afhankelijk van de mate waarin de bloedsomloop het in het betreffende lichaamsdeel laat afweten. Gangreen komt het vaakst voor in de benen en voeten, waarbij onder andere de volgende symptomen op de voorgrond treden:

• plotselinge, hevige pijn in het aangedane been, de voet of teen;
• het been voelt zwaar aan;
• de huid wordt bleek, er vormt zich oedeem;
• na een korte periode treden er donkere verkleuringen van de huid op, variërend van bruin tot paars, groen en uiteindelijk zwart;
• blaarvorming als er een infectie bijkomt; deze gasbellen zijn doorgaans zichtbaar onder de huid;
• pusvorming (etter);
• zoetige rottingslucht;
• koorts, soms alleen verhoging.

Bij het voortschrijden van gasgangreen ontstaan symptomen van sepsis (bloedvergiftiging), zoals transpireren, snelle hartslag en ademhaling, bloeddrukdaling, apathie, nierfalen, shock en coma.

Oorzaken

In nogal wat gevallen ontstaat gangreen door een bloedstolsel in een slagader, doorgaans na voortschrijdende atherosclerose waarbij zich vetten afzetten tegen de vaatwand. Vooral de benen, voeten of tenen zijn dan aangedaan. Risicofactoren zijn in dat opzicht onder andere roken, vet eten, overgewicht en weinig beweging. Andere veelvoorkomende oorzaken van gangreen zijn:

• diabetes;
• bevriezing;
• verbranding;
• traumawonden;
• oorlogswonden op het slagveld (late of geen behandeling).

Bacteriën die gasgangreen veroorzaken

Gasgangreen (clostridial myonecrosis) wordt ook wel wondkoorts, koudvuur of nat gangreen genoemd. Dit soort gangreen ontstaat door een infectie met anaerobe bacteriën, zoals de Clostridium perfringens, Clostridium sporogenes, Clostridium septicum en andere Clostridium-soorten. Daarnaast kunnen ook andere bacteriestammen een fatale gasgangreen veroorzaken, zoals de Escherichia coli en de Klebsiella pneumoniae.

Behandeling van gangreen

Operatie

In de meeste gevallen ziet de arts al bij de eerste aanblik dat er mogelijk gangreen in het spel is. Er volgt dan doorgaans een doppler-echo of duplexonderzoek om de kwaliteit van de bloedsomloop in het betreffende lichaamsdeel te meten. Indien er mogelijk sprake is van trombose of een embolie kan dat met een röntgencontrastfoto, een MRI-scan of een CT-scan worden opgespoord. Bij (dreigend) gangreen zal meteen intraveneus een hoge doses antibiotica worden toegediend ter voorkoming of behandeling van een infectie. Ook wordt er een grampreparaat en een kweek ingestuurd. Het resultaat daarvan wordt echter niet afgewacht wat betreft het antibioticabeleid. Eventueel wordt de bloedtoevoer hersteld met behulp van o.a. dotteren, eventueel operatief. Soms is amputatie van een teen, voet of zelfs een been onvermijdelijk. En opname op de IC. Vroeger, maar ook tegenwoordig wordt de hyperbare zuurstoftent (enkele uren per dag) ingezet om de anaerobe bacteriën te bestrijden. De meningen zijn echter verdeeld over de effectiviteit ervan. Bij nat gangreen (gasgangreen) is het echter beter om alle mogelijke middelen in te zetten gelet op de hoge mortaliteit (> 20%).

Prognose

Hoe sneller (dreigend) gangreen - al dan niet nat of droog - wordt ontdekt, hoe gunstiger de prognose is, aangezien er dan meer kans is dat de bloedvoorziening beter kan worden hersteld. Hoe effectiever de bloedtoevoer, hoe sneller de weefsels - ook na een operatie - kunnen genezen. Gangreen is en blijft echter een levensgevaarlijke aandoening die snel medisch handelen vereist door de hoge mortaliteit.

Lees verder
> Röntgencontrastfoto - werking, toepassingen, risico's en werkwijze
> Lage bloeddruk (hypotensie) - niet altijd onschuldig
> Caissonziekte (decompressieziekte) - een verraderlijke aandoening
> Eerste bezoek aan de huisarts - anamnese en onderzoek
> Bloedonderzoek - doel, methoden en werkwijze

Bronvermelding

. https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/gtxt/Gangreen.htm

. https://www.msn.com/nl-nl/gezondheid/aandoening/gangreen-(koudvuur)/hp-gangrene

. https://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/gangreen/item32721

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: stethoscoop; Johannes Jansson/norden.org, CC BY 2.5 DK <https://creativecommons.org/licenses/by/2.5/dk/deed.en>, via Wikimedia Commons

. Mysid, CC BY-SA 3.0 <http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

. James Heilman, MD, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons