In mei leggen alle vogeltjes een ei, zo luidt het gezegde. De meeste vogels zijn er echter veel vroeger bij. Een gemeenschappelijk kenmerk van alle vogels is dat ze eieren leggen. Meer dan 150 miljoen jaar geleden hebben de vogels zich uit reptielen ontwikkeld. Momenteel zijn er ruim 10.000 soorten beschreven en taxonomisch ingedeeld. De ontwikkeling van een vogelei is zeer ingenieus. Ook het broeden op het ei vindt heel nauwgezet plaats. Overigens leggen sommige vogels peervormige eieren. Ook het schoonhouden van het nest waarin de eieren liggen, hoort in de broedtijd bij de dagelijks bezigheden van vogels.
Inhoud
* Opbouw van het ei van een vogel
* Ontwikkeling van het vogelei
* Eerst wordt er 'gebalst'
* Niet alle vogels broeden hun eieren zelf uit
* Wat zijn broedplekken bij een vogel?
* Wat is een eitand?
* Kan een ei peervormig zijn?
* Waarom houden de meeste vogels hun nest schoon?
Opbouw van het ei van een vogel
Een
vogelei heeft een schaal met twee schaalvliezen en een gele dooier met eromheen eiwit. Daar komt het in de basis op neer. In de dooier is een rood vlekje te zien, ofwel de kiemschijf. Zodra een
vogel het ei gaat uitbroeden, of als het ei anderszins warm wordt gehouden, ontwikkelt zich een embryo. Het eiwit wordt allengs door het embryo opgenomen. Uiteindelijk blijft er geen eiwit meer over, het zit met andere woorden in het vogeltje in wording. Er vormen zich bovendien rode adertjes over de dooier heen. Het embryo wordt steeds groter, waarbij de dooierzak nog steeds aan de maag is bevestigd. Met behulp van een hoornen knobbeltje op de snavelpunt tikt het vogeljong het ei open en kruipt naar buiten.
Ontwikkeling van het vogelei
 |
Anatomie van een
vogelei |
De eierstok van een volwassen vogelvrouwtje heeft veel weg van een druiventrosje. Naarmate de broedtijd nadert, worden deze ‘druifjes’ groter. Ze rijpen aldus en zijn dan klaar voor de bevruchting. Daarna verplaatsen de eieren, beter gezegd de
dooiers, zich via de eierstok naar de cloaca. De eileider waarin dat gebeurt heeft allerlei bochten en ‘stations’ waarin tal van ontwikkelingen plaatsvinden. Zoals het eiwit dat zich in laagjes rond de eidooier gaat vormen. Later volgen het dubbele eivlies en het stompe uiteinde van het ei met de luchtkamer. Uiteindelijk ontstaat de drielagige eierschaal rondom het geheel.
Eerst wordt er ‘gebalst’
Voordat vogels eieren leggen om uit te broeden, vormen ze paartjes. Dat gebeurt met behulp van baltsen. Vogels maken elkaar dan het hof, waarbij met name de mannetjes om de gunst van de vrouwtjes dingen. Ze doen dat vaak op de meest creatieve wijze, zoals het
zingen van fraaie riedeltjes, de vertoning van luchtacrobatische toeren, maar soms ook met een soort rituele dans waarbij gepronkt wordt met de veren, zoals het roodborstje met de rode borst.
Niet alle vogels broeden hun eieren zelf uit
Inderdaad, de koekoek is natuurlijk de bekendste vogel die haar eieren niet zelf uitbroedt. Het vrouwtje legt haar ei namelijk in het nest van een zangvogel en komt daarna niet meer terug om te kijken hoe het met het jong gaat. De zangvogel broedt het koekoeksei samen met haar eigen eieren uit. Daarna vindt er iets naars plaats. Het koekoeksjong duwt de eieren of de jongen van het zangvogeltje uit het nest. Men noemt deze vogelsoorten ook wel broedparasieten. Er zijn vogelsoorten die een andere broedtactiek volgen, zoals de Australische poothoender. Deze vogel maakt een soort broedoven met behulp van dode bladeren en ander biologisch materiaal. De ontstane compostvorming zorgt voor warmte en aldus voor de juiste broedtemperatuur. Weer andere vogels maken kuiltjes in het zand of leggen de eieren in rotsspleten, waarna ze het ‘broeden’ aan de zon en het warme weer overlaten. Deze zogeheten ‘nestvlieders’ kunnen meteen na het uitkomen voor zichzelf zorgen. Wat zijn broedplekken bij een vogel?
 |
| Broedende kip |
Tijdens het broeden vinden er veranderingen plaats aan het lichaam van de
vogel. De lichaamswarmte moet immers worden overgebracht naar de eieren. Hiervoor moeten de eieren in contact komen met de huid van de broedende vogel, althans bij de meeste soorten. Om dat te bewerkstelligen vallen aan het onderlijf een aantal veren uit. Uiteindelijk vormen zich kale gedeelten op het onderlijf. Het uitvallen van de veren geldt overigens met name voor de
donsveertjes. Ook wordt de huid dunner en er vormen zich meer bloedvaten, waardoor de huidtemperatuur en dus de broedtemperatuur zal oplopen. Voordat het vrouwtje op de eieren gaat zitten, schikt ze haar verenkleed aan het onderlichaam, waardoor de eieren in contact komen met de blote huid. Overigens krijgen ook de mannetjes broedplekken.
Wat is een eitand?
De eitand is een zeer belangrijk lichaamsdeel van de jonge vogel in wording. Het vogeltje moet namelijk uit het ei zien te kruipen en dat is een heel karwei. De eitand is een hoornachtig knobbeltje aan het uiteinde van de snavel. Men kan het vergelijken met een beiteltje waarmee een gaatje in de eierschaal wordt gehakt. De vele gaatjes vormen een ring en er ontstaat een loszittend kapje. Het jong duwt zichzelf door het opengebroken kapje naar buiten. Na enkele dagen valt de eitand vanzelf van de snavel. De eitand komt ook voor bij reptielen, zoals slangen en hagedissen.
Kan een ei peervormig zijn?
Jazeker. Het is de typische vorm van eieren bij weidevogels, zoals de kievit. Tijdens het broeden zorgt de weidevogel er altijd voor dat de punten naar binnen wijzen. Eieren die met de bolle kant naar binnen wijzen nemen immers meer plaats en dus belangrijke broedruimte in. De kievit weet dat en zal, als men de eieren met de punt naar buiten verplaatst, deze eieren na terugkeer op het nest prompt weer op de juiste wijze rangschikken.Waarom houden de meeste vogels hun nest schoon?
 |
Nest van de ooievaar
|
Veel vogels houden hun nest netjes, vrij van eierschalen en uitwerpselen. De uitwerpselen van de jongen (bij zangvogels) zijn omgeven door een vliesje. De ouders pakken ze op met hun snavel en brengen ze weg, of ze slikken ze in. Het nest schoonhouden heeft allerlei goede redenen. Uitwerpselen trekken bijvoorbeeld parasieten aan, zoals
vliegen. De jonge vogels kunnen er ziek van worden. Een andere reden is dat uitwerpselen naarmate ze uitdrogen lichter van kleur worden. Eierschalen zijn aan de binnenkant eveneens lichter van kleur. Aldus krijgen roofvogels de slecht onderhouden nesten eerder in de gaten.
Bronvermelding
Fotoverantwoording
. Inleidingsfoto: Vogelnest in boom; محمدعلی بختیاری, GFDL <http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html>, via Wikimedia Commons. Kolforn (Wikimedia), CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
. Jakub Hałun, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons
