Karakteristieke kenmerken van reptielen

Reptielen (Reptilia) worden ook wel kruipdieren genoemd, zoals slangen, hagedissen, schildpadden en krokodillen. Een van de meest karakteristieke kenmerken van reptielen is hun variabele lichaamstemperatuur. Reptielen zijn immers koudbloedig. Hun lichaamstemperatuur past zich met andere woorden aan de omgeving aan. Opmerkelijk is dat ze samen met de vogels tot dezelfde clade ofwel groep horen, die de dinosauriërs en vliegende reptielen als hun voorouders hebben.

Inhoud

* Taxonomische indeling van reptielen (Reptilia)

    * Vier groepen

* Reptielen zijn koudbloedig - het belangrijkste kenmerk

* Uitgestorven

* Andere kenmerken van reptielen (Reptilia)

Taxonomische indeling van reptielen (Reptilia)

Ahaetulla prasina (boomslang) 

Reptielen (Reptiila) behoren tot het rijk van de Animalia (dieren), het onderrijk van de Eumatazoa (orgaandieren), de superstam van de Deuterostomia, de stam van de Chordata (chordadieren), de onderstam van de Vertebrata (gewervelden), de infrastam van de Tetrapoda (viervoeters), de superklasse van de Amniota en de klasse van de Reptilia (reptielen). Reptielen worden vaak samen genoemd met de amfibieën, zoals spinnen ten onrechte vereenzelvigd worden met de insecten. Reptielen en amfibieën zijn echter eveneens twee verschillende diergroepen.

Vier groepen

Reptielen zijn wereldwijd goed vertegenwoordigd, behalve in de arctische streken. Ze worden ingedeeld in vier groepen.

1. Schubdieren (Squamata), waaronder de hagedissen en slangen
2. Schildpadden (Testudines)
3. Krokodilachtigen (Crocodilia)
4. Brughagissen (Sphenodontia)

Reptielen zijn koudbloedig - het belangrijkste kenmerk

Onder andere slangen, krokodillen en water- en landschildpadden behoren samen tot de klasse van de reptielen. Ze zijn verwant aan de vogels, maar ook de zoogdieren. Ze behoren met andere woorden tot dezelfde clade. Het belangrijkste kenmerk van reptielen is dat ze koudbloedig zijn. Hun lichaamstemperatuur is met andere woorden geheel afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Ze warmen op dankzij de zon en warme luchtstromen. Hoe meer ze opwarmen, hoe beweeglijker ze worden. In tegenstelling tot de amfibieën zijn reptielen beter aangepast aan droogte.

Uitgestorven

Varanus komodoensis
(komodovaraan)

Reptielen bestaan veel langer dan de vogels en zoogdieren. 300 miljoen jaar geleden verschenen de eerste reptielen. Veel soorten zijn miljoenen jaren geleden uitgestorven, waaronder de dinosauriërs. Veel andere soorten zijn door de eeuwen heen in hun uiterlijke vorm nauwelijks veranderd.

  

Andere kenmerken van reptielen (Reptilia)

De voortplanting van reptielen vindt plaats door middel van een echte paring. De jongen ontwikkelen zich in eieren, zoals bij vogels. Sommige soorten reptielen zetten de eieren buiten het lichaam af. Andere soorten zijn levendbarend, waarbij de eieren zich in het lichaam ontwikkelen. Van veel soorten hebben de eieren een leerachtige schil. De huid van reptielen is veelal relatief dik, voorzien van al dan niet gladde of ruwe schubben. Het beschermt ze beter tegen uitdroging. De meeste reptielensoorten hebben vier poten, behalve de slangen en hazelwormen. Andere belangrijke kenmerken van reptielen zijn:

• gewerveld;
• hersenen zijn beter ontwikkeld dan bij vissen en amfibieën;
• eierleggend, sommige soorten zijn levendbarend;
• longen;
• relatief dikke huid met schubben of platen;
• goede camouflage;
• koudbloedig;
• behoefte aan vocht;
• vier poten, behalve slangen en hazelwormen; hoe langer het reptiel, hoe korter de poten.

Amfibieën

Boophis guibei

Amfibieën worden vaak in een adem genoemd met de reptielen, hoewel ze een andere ontwikkeling hebben doorgemaakt. Een vergelijkbare vereenzelviging ziet men bij insecten en spinnen, die beide eveneens anders zijn geëvolueerd. Amfibieën behoren tot de minst ontwikkelde gewervelde dieren. Het woord ‘amphibium’ betekent tweesoortig. Het verwijst naar het feit dat amfibieën deels in het water en op het droge leven. Ze leggen de eieren in het water. De jongen hebben bovendien kieuwen, waardoor ze onder water kunnen ademen. Eenmaal aan land nemen de longen de ademfunctie over, hoewel amfibieën ook dan door de huid kunnen blijven ademen. Ze kunnen niet tegen een droge huid, die aanzienlijk dunner en gladder is dan bij reptielen. Ook amfibieën leggen eieren, maar de bevruchting vindt buiten het lichaam plaats, in tegenstelling tot wat bij reptielen het geval is.

Lees verder
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk 

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Iguana iguana; Wilfredor, CC0, via Wikimedia Commons

. www.thainationalparks.com/kaeng-krachan-national-park Thai National Parks Rushen, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons

. Charles J. Sharp, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Charles J. Sharp, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

Europese zwarte schorpioen (Euscorpius flavicaudis) steekt als een wesp

Een schorpioen is makkelijk te herkennen aan de acht poten, de scharen en de opgeheven staart met de stekel. Bij veel soorten is de steek dodelijk, maar die van de mediterrane schorpioen (Euscorpius flavicaudis), ook wel Europese zwarte schorpioen genoemd, hoeft men niet te vrezen. De prik voelt amper als een wespensteek. Een mogelijke allergische reactie is waarschijnlijk erger. Schorpioenen komen alleen in tropische en subtropische gebieden voor. Niettemin is de Euscorpius flavicaudis sporadisch in Nederland gespot. Door de klimaatverandering zouden we deze schorpioenensoort weleens vaker kunnen gaan zien.

Inhoud

* Taxonomische indeling van de mediterrane schorpioen (Euscorpius flavicaudis)

* Kenmerken van de Europese zwarte schorpioen

    * Kopborststuk (prosoma) en poten

    * Achterlijf (opisthosoma)

    * Kaaktaster en scharen

    * Kleur

    * Ogen

    * Gifstekel

* Leefwijze

* Voedsel en jacht

* Natuurljke vijanden van de Europese zwarte schorpioen

* Voortplanting

* Verspreiding

* Belangrijke kenmerken van de mediterrane schorpioen (Euscorpius flavicaudis)

Taxonomische indeling van de mediterrane schorpioen (Euscorpius flavicaudis)

Europese zwarte schorpioen
(Euscorpius flavicaudis)

De mediterrane schorpioen, ofwel Europese zwarte schorpioen, behoort tot de stam van de Arthropoda (geleedpotigen), de klasse van de Arachnida (spinachtigen), de orde van de Scorpiones (schorpioenen), de familie van de Euscorpiidae, het geslacht Euscorpius en de soort Euscorpius flavicaudis. Er zijn wereldwijd ruim 1500 soorten beschreven en taxonomisch ingedeeld, met twee subordes. In Europa zijn vier soorten inheems, waaronder de Europese zwarte schorpioen (mediterrane schorpioen).

Kenmerken van de Europese zwarte schorpioen

De Europese zwarte schorpioen heeft, net als alle schorpioenen, acht poten. Het lijfje bestaat uit een kopborststuk (prosoma), zoals bij spinnen, en een achterlijf dat taps toeloopt en overgaat in de staart. De vrouwtjes en mannetjes lijken veel op elkaar, met het verschil dat het mannetje wat slanker is en de staart langer.

Kopborststuk (prosoma) en poten

Aan het kopborststuk scharnieren vier paar poten, zoals bij spinnen, en bevat een hard rugschild (carapax) met uitsparingen voor de ogen. De poten bestaan uit vier geledingen: de heup (coxa), de dij (femur), de scheen (tibia) en de voet (tarsus).

Achterlijf (opisthosoma)

Het achterlijf is gesegmenteerd en vormt een taps toelopende staart, met aan het uiteinde ervan de gifstekel. De opisthosoma, ofwel het achterlijf, bestaat uit zeven segmenten met de ademhalings- en spijsverteringsorganen. De onder- en bovenkant van het achterlijf zijn eveneens versterkt met chitineplaten. Al met al is het een stevig gepantserd diertje dat zich aldus beschermd weet tegen uitdroging, parasieten en natuurlijke vijanden.

Kaaktasters en scharen

Mediterrane schorpioen
(Euscorpius flavicaudis)

Alle schorpioenen hebben twee sterke kaaktasters met aan het uiteinde een schaarvormig aanhangsel (pedipalpen). De scharen worden gebruikt als tastorganen of om prooidieren te grijpen en te verscheuren. Met de piepkleine haartjes op de scharen kan de schorpioen minuscule trillingen van de lucht en de grond waarnemen en aldus zijn prooi vinden.

Kleur

De Euscorpius flavicaudis is gemakkelijk te herkennen aan het zwarte lijfje, de gele poten en al even gele gifstekel.

Ogen

Afhankelijk van de soort kan de schorpioen tot twaalf oogjes hebben. De Euscorpius flavicaudis ziet slecht, alleen lichtverschuivingen, zoals bij veel spinnen het geval is. 

Gifstekel

De stekel (telson) bevindt zich aan het uiteinde van de staart. Aan de onderzijde ervan is de gifblaas zichtbaar. De gifstekel is gekromd en hol met een kleine opening bij de punt waardoorheen het gif in de prooi stroomt. De prik voelt als de steek van een wesp.

Leefwijze

Overdag houdt de mediterrane schorpioen zich schuil op vochtige plaatsen, zoals onder een steen, in de schaduw van een boomstronk of in smalle kieren en spleten. Indien er een in huis zit, kan hij zich verstoppen in kleren, schoenen, bedden en onder vloerkleden. In streken waar schorpioenen leven, dient men daar altijd beducht voor te zijn. Van jongs af aan wordt kinderen bijvoorbeeld aangewend om bij het buiten spelen stenen niet met de handen om te keren. Schoenen uitkloppen voordat men ze aantrekt, is eveneens een goede gewoonte. ’s Nachts komt de Europese zwarte schorpioen tevoorschijn om te jagen, waarbij de scharen de betrouwbaarste zintuigen zijn, en niet de ogen aangezien de schorpioen alleen lichtverschuivingen opmerkt.

Voedsel en jacht

Europese zwarte schorpioen
(Euscorpius flavicaudis)

Zoals alle schorpioenen is ook de Euscorpius flavicaudus een carnivoor die zich voedt met spinnen, vlinders, bidsprinkhanen, kakkerlakken, rupsen en alle mogelijke andere insecten die doorgaans kleiner of iets groter zijn dan de schorpioen zelf. Met behulp van de gifstekel verlamt hij zijn prooi, waarbij hij de staart over de rug naar voren buigt zodat hij met de gifstekel bij de prooi kan. Als de prooi eenmaal verorbert is, afhankelijk van de omvang, kan de schorpioen daar weken op teren alvorens weer op jacht te gaan. Met de scharen verscheurt de schorpioen zijn prooi, zodat de stukken behapbaar zijn voor de kleine monddelen.

Natuurlijke vijanden van de Europese zwarte schorpioen

De gifstekel is een goede bescherming van de Euscorpius flavicaudis. Niettemin is hij een geliefde prooi van hagedissen, vogels en kleine zoogdieren. De mediterrane schorpioen is steevast erg agressief tegen soortgenoten. Gevechten hebben doorgaans een fatale afloop.

Voortplanting

Opmerkelijk om te zien is de balst van de Euscorpius flavicaudis, waarbij het paartje in een soort dans en al ronddraaiend elkaars scharen vastgrijpt. Na de bevruchting maakt het mannetje dat hij wegkomt, aangezien het vrouwtje in dat stadium meestal zeer agressief wordt. Na ongeveer een jaar (!) komen twintig tot dertig jongen tevoorschijn, elk gewikkeld in een taai vlies waarvan het jong zich met behulp van de stekel ontdoet. Daarna klimmen de babyschorpioenen op de rug van de moeder. Op de weg naar volwassenheid vervellen de jongen 7-8 keer.

Verspreiding

De Europese zwarte schorpioen komt voor in Noord-Afrika en Zuid-Europa, feitelijk in het hele Middellandse-Zeegebied, waaronder Zuid-Frankrijk, Spanje, Italië en de Afrikaanse kustlanden. In de zuidelijke Alpen is hij tot op 2000 meter gespot. Hij is echter ook in Engeland gezien en zeer incidenteel zelfs in Nederland. Mogelijk dat we door het opwarmende klimaat de Europese Zwarte schorpioen vaker in Nederland en België zullen spotten. De soort in de inheemse gebieden is talrijk en niet bedreigd.

Belangrijke kenmerken van de mediterrane schorpioen (Euscorpius flavicaudis)

• Lengte: 3 - 4,5 centimeter.
• Kleur: zwart lijfje met gele poten en gele gifstekel.
• Monddelen: heel klein. Met de scharen verscheurt de schorpioen zijn prooi in kleine stukjes.
• Geslachtsrijp: 7-8 maanden.
• Paartijd: zomer.
• Draagtijd: tot een jaar. Levendbarend. De jongen vervellen tot wel 8 keer tot ze volwassen zijn.
• Aantal jongen: maximaal 30.
• Gedrag: solitair.
• Voedsel: insecten, van larven, kakkerlakken tot vlinders en bidsprinkhanen. Maar ook spinnen.
• Levensverwachting: tot 5 jaar.

Lees verder
> De mysterieuze bidsprinkhaan
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk
> De dodelijke Australische tunnelwebspin (Atrax robustus)
> De gewone mijnspin (Atypus affinis) lijkt op een vogelspin
> De grote spoorspin (Cheiracanthium punctorium) is een agressieve renspin

Bronvermelding

. https://pictureinsect.com/nl/wiki/Euscorpius_flavicaudis.html

. https://nl.wikipedia.org/wiki/Schorpioenen_(dieren)

. https://pictureinsect.com/nl/harmful/Euscorpius-flavicaudis.html

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Europese zwarte schorpioen (Euscorpius flavicaudis); GBMorgagni, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. Ben Sale from UK, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

. User:Dikhou, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. BlueBreezeWiki, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

.BlueBreezeWiki, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

Steken in de zij tijdens sporten - 10 tips & adviezen

Elke sporter krijgt er wel eens mee te maken: steken in de zij. Vooral bij langdurige inspanning, links onder de ribben bij de maag en milt. Maar de steken kunnen ook rechts bij de lever optreden. Met name hardlopers, joggers en paardrijders hebben er last van. Bij wielrenners komt het praktisch niet voor. Weet dat steken in de zij bij sporters niet gevaarlijk zijn, maar in de meeste gevallen wel zeer hinderlijk, want je kunt eventjes niet ‘vooruit’ zoals je dat graag wilt. Een van de verklaringen van pijn in de zij is dat de oorzaak niet gelegen is in de milt, ademhalingsspieren, darmen of het middenrif maar door irritatie van een buikvliesgedeelte dat in verbinding staat met het middenrif.

Inhoud

* Kramp van het middenrif

    * Tweezijdige druk

* Irritatie van het buikvlies

* Steken in de zij voorkomen

    * Tips & adviezen

Kramp van het middenrif

Joggers

Typisch is dat bij een gebogen romp de steken het minst vaak voorkomen, maar des te meer als de romp in een verticale houding beweegt. Logisch dat joggers, hardlopers er dan dikwijls mee te maken krijgen en fietsers er zelden last van hebben. Steken in de zij bij die sporters wordt veroorzaakt door een kramp van het middenrif, ofwel de spier tussen de borstkas en de buik. Deze spier krijgt dan te weinig zuurstof, althans dat is een van de verklaringen.

Tweezijdige druk

Telkens wanneer je je knie optilt (bv. bij hardlopen), trekken de buikspieren samen, neemt de buikdruk toe en wordt de bloedaanvoer naar het middenrif even geblokkeerd. Zodra je diep ademt, zetten de longen meer uit dan bij een normale ademhaling. Deze tweezijdige druk van de buikspieren en de longen beïnvloedt de bloedtoevoer naar het middenrif op negatieve wijze. Het middenrif verkrampt dan en doet pijn. Een ongelijkmatige ademhaling kan hetzelfde effect hebben. Of tijdens het wandelen. Sommige mensen krijgen zelfs steken in de zij bij een lachbui.

Irritatie van het buikvlies

Een andere verklaring voor steken in de zij luidt dat de oorzaak een irritatie van een deel van het buikvlies is dat in verbinding staat met het middenrif. Het is immers een zeer plaatselijke en scherpe pijn. In dat opzicht zou een betere training van de buikspieren de klachten kunnen verminderen. Aangezien het buikvlies minder strak gespannen is aan de zijkanten van de buik, is juist daar meer beweging mogelijk, wat de pijn verklaart. Volgens deze visie heeft pijn in de zij niets of weinig te maken met de darmen, lever, milt of maag. Ook de ademhalingsspieren hebben geen invloed.

Steken in de zij voorkomen

Joggers

Over de precieze oorzaken van steken in de zij zijn de meningen verdeeld. Er wordt nog steeds onderzoek naar gedaan en er zullen ongetwijfeld geregeld nieuwe (en vaak tegenstrijdige) publicaties daaromtrent verschijnen. Niettemin zijn er een heel aantal tips en adviezen die proefondervindelijk ‘bewezen’ zijn en waar velen baat bij hebben. Hieronder volgt een kleine greep.

Tips & adviezen

• Als de pijn toeslaat, kun je beter meteen stoppen. Ontspan tot de pijn wegebt. 
• Masseer de plek waar het pijn doet met je vingers. Uiteindelijk zal de pijn verdwijnen.
• Een goede warming-up is van groot belang.
• Gebruik eventueel een nierband ter voorkoming van pijn in de zij. Nog beter is het om de rompspieren te versterken.
• Adem diep in en uit, terwijl je over de zere plek wrijft. Tuit eventueel je lippen terwijl je uitademt, indien mogelijk in voorovergebogen houding. De inademing masseert dan de verkrampte spier. Ook kan het helpen om de ademhaling te vertragen tot een regelmatig ritme.
• Soms is het voldoende om het tempo te verlagen. Maak er een wandeltempo van. Versnel weer als de pijn verdwenen is. 
• Maak een gewoonte van de buikademhaling tijdens het sporten. Dit vermindert het risico op steken in de zij.
• Blijf doorademen. Zorg er dus voor dat tijdens het sporten de ademhaling niet stokt. Zorg aldus voor een constante zuurstofaanvoer.
• Voer de intensiteit en snelheid van de inspanning langzaam op. Aangezien bij sporten veel bloed naar de spieren gaat, krijgt de vertering minder toebedeeld, zoals de darmen. Wie gevoelig is voor steken in de zij, kan met name voor het sporten maar beter een soepele toiletgang hebben. 
• Eet vlak voordat je gaat sporten geen zware maaltijd en geen drankjes met veel suiker. De laatste twee uur voor het hardlopen nuchter blijven, is teveel gezegd, maar zorg in die laatste twee uur voor licht verteerbaar voedsel, en vooral niet overmatig. Darmgassen kunnen overigens een soortgelijke pijn veroorzaken als steken in de zij, hoewel ze altijd koliekachtig zijn.

Lees verder
> Veel lichaamsbeweging is gezond voor ouderen
> Prikkelbaredarmsyndroom (PDS) - oorzaken, symptomen, diagnose, behandeling
> Eerste bezoek aan de huisarts - anamnese en onderzoek
> Wat is een klaplong (pneumothorax)?
> Pijn - soorten pijn en pijnbeleving

Bronvermelding

. https://www.sportzorg.nl/sportblessures/steken-in-de-zij#:~:text=Wat%20te%20doen%20bij%20steken,maak%20je%20zo%20lang%20mogelijk.

. https://www.pkrun.nl/blogs/hardloopblog/pijn-in-zij-tijdens-hardlopen/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Jogging; © European Union, 2024, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons

. Ed Yourdon, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons

. Ronnie Macdonald from Chelmsford, United Kingdom, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

Urdhva mukha svanasana - kort samengevat

Urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond) is een typische yogahouding voor beginners en ontbreekt in geen enkele yogacursus. Deze asana geeft nieuwe energie en vergroot de longcapaciteit. U steunt daarbij op uw handen en buigt zo ver mogelijk naar achteren. Eigenlijk is urdhva mukha svanasana dus een moeilijkere variant van bhujangasana (cobrahouding). Ideaal voor mensen met een stramme rug en vermoeidheidsklachten.

Inhoud

* Achtergrond van urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond)

* Technische aspecten

* Let op het volgende

* Voordelen

    * Therapeutische toepassingen

Achtergrond van urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond)

Het Sanskriet-woord urdhva betekent ‘omhoog’. Mukha wil zeggen ‘mond’ of ‘gelaat’. En svana verwijst naar het woord ‘hond’. Asana betekent ‘(zit)houding’. Urdhva mukha svanasana is een yogahouding uit hatha-yoga. Het is een variant van bhujangasana (cobrahouding) en maakt deel uit van de zonnegroet (surya namaskar), waarbij u steunend op de gestrekte armen en op de tenen zo ver mogelijk naar achteren buigt.

Technische aspecten

Urdhva mukha svanasana
(omhoogkijkende hond)

Zorg er tijdens de achteroverbuiging voor dat de romp loodrecht op de vloer staat en dat het kruis en de gestrekte benen de vloer niet raken.

1. Ga op uw buik liggen, gezicht naar beneden. De benen houdt u gestrekt, ongeveer 30 centimeter van elkaar. Steun op de knieën en tenen.
2. Breng de handen aan weerszijden van de heupen. Spreid de vingers, ze wijzen naar voren.
3. Haal nu diep adem. Buig de romp naar achteren tot de armen loodrecht op de vloer staan. Leg het hoofd in de nek, de benen gestrekt. Het lichaamsgewicht rust op de handen en tenen. Laat de schouders niet hangen.
4. Blijf tot een minuut in urdhva mukha svanasana.
5. Ontspan in savasana (lijkhouding).

Let op het volgende

Meestal wordt urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond) samen met adho mukha svanasana (zich uitrekkende hond) uitgevoerd. Aldus maakt u een intense voor- en achterwaartse buiging, wat een weldaad is voor uw rug. Overigens maken beide houdingen deel uit van surya namaskar (zonnegroet). In de ‘omhoogkijkende hond’ rekt u het lichaam maximaal uit, van de kruin tot de tenen. De armen horen idealiter altijd loodrecht op de vloer te staan, wat ook geldt voor het bovenlichaam. Dat lukt echter alleen als u urdhva mukha svanasana volledig beheerst. Laat de schouders niet hangen, verslap de schouderspieren dus niet. De benen raken de vloer niet, alleen de tenen. Houd de benen kortom volledig gestrekt en de handen op schouderbreedte, met gespreide vingers. Doe deze yogaoefening niet tijdens de zwangerschap, bij hoofdpijn en rugproblemen.

Voordelen

Urdhva mukha svanasana corrigeert een verkeerde lichaamshouding en is ideaal na een vermoeiende werkdag met daaruit voortvloeiend een stramme rug. De armspieren en schouderspieren worden uitstekend getraind. Bovendien is urdhva mukha svanasana een cardiovasculaire training, goed voor hart en bloedvaten. Ook wordt de longcapaciteit vergroot.

Therapeutische toepassingen

Urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond) wordt als ondersteunende therapie gebruikt bij onder andere de volgende aandoeningen en kwalen:

• stress;
• onrust;
• rugklachten (als gevolg van vermoeidheid);
• slechte conditie;
• gebrekkige longfunctie;
• verkeerde lichaamshouding;
• weinig energie;
• ontregelde schildklierfunctie;
• zwakke armspieren en schouderspieren;
• problemen met hart en bloedvaten.

Lees verder
> Hatha-yoga - een korte uitleg
> Bhujangasana - kort samengevat
> Ganda bherundasana - kort samengevat
> Vier gemakkelijke meditatiehoudingen
> Mukta hasta sirsasana (bevrijdende hoofdstand)

Bronvermelding

. 'Yoga und Medicin', Jurg Wunderli, Fink Verlag, Stuttgart

. 'Light on Yoga', B.K.S. Iyengar, Georg Allen & Unwin Ltd., London

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Urdhva mukha svanasana (omhoogkijkende hond);

UmaPrykhodko, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Sezam777, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

Cloacadieren zijn zoogdieren die eieren leggen

Er zijn enkele zoogdiersoorten die niet levendbarend zijn, maar eieren leggen. Zoals het vogelbekdier dat een snavel en zwemvliezen heeft. En natuurlijk de mierenegels. Deze zoogdiergroep, ofwel cloacadieren (Monotremata), heeft mede om die reden altijd tot de verbeelding gesproken. Eierleggende zoogdieren komen alleen in Australië, Tasmanië en Nieuw-Guinea voor. Er zijn vijf soorten cloacadieren: het vogelbekdier en de vier soorten mierenegels.

Inhoud

* Taxonomische indeling van cloacadieren (Monotremata)

    * Wat betekent Monotremata?

    * Miljoenen jaren oud

* Cloacadieren leggen eieren

    * Magnetische velden

    * Zesde zintuig

    * Lichaamstemperatuur

* Voortplanting van het vogelbekdier

* De buidel van de mierenegel

Taxonomische indeling van cloacadieren (Monotremata)

Vogelbekdier
(Ornithorhynchus anatinus)

Claocadieren (Monotremata) behoren tot de stam van de Chordata (chordadieren), de klasse van de Mammalia (zoogdieren), de onderklasse van de Australosphenida en de orde van de Monotremata. Cloacadieren worden ook wel monotremen of snaveldieren genoemd. De orde van de Monotremata - zowel de vogelbekdieren als de mierenegels - bestaat uit twee families en vijf soorten in drie geslachten. De eierleggende zoogdieren vormen een merkwaardige groep. Het is dankbaar studiemateriaal voor evolutiedeskundigen die meer inzicht willen krijgen in de ontwikkeling van zoogdieren uit de reptielen. Naast het feit dat cloacadieren eieren leggen, en dus niet levendbarend zijn, sporen ze hun prooi op met behulp van subtiele magnetische velden.

Wat betekent Monotremata?

Het woord Monotremata is afkomstig uit het Grieks en betekent ‘een opening’. Het woord cloaca verwijst naar de verwantschap met vogels en reptielen. De cloaca is immers een verwijding aan het achterste deel van de endeldarm waarin de urineleiders, eileiders (of zaadleiders) uitmonden, in tegenstelling tot de andere zoogdiergroepen.

Miljoenen jaren oud

Volgens de evolutieleer van Darwin hebben cloacadieren de reptielen als voorouders, zoals ook de hogere zoogdieren, waartoe de mens behoort. De zoogdiergroep van de cloacadieren bestaat al minstens vijftien miljoen jaar. Toen wetenschappers het vogelbekdier voor het eerst zagen, dachten ze dat het een soort monster was met het lijf van een zoogdier en een eendensnavel, die echter soepel en leerachtig is. Het vogelbekdier leeft in beken, rivieren en meren van Australië en Tasmanië. Daarentegen houdt de mierenegel niet van water en is een echt landdier.

Cloacadieren leggen eieren

Mierenegel
(Tachyglossus aculeatus)

Monotremen leggen eieren, net als vogels en de meeste reptielen. De eieren zijn relatief zacht en leerachtig en komen na ongeveer tien dagen uit. De jongen zijn voorzien van een eitand om de eierschaal te kunnen breken. Volwassen cloacadieren zijn tandeloos. De drie tanden bij de jongen ontwikkelen zich al snel tot hoornplaten, waarmee deze dieren hun prooi vermalen. De mierenegel vermaalt het voedsel dankzij hoornige stekels aan de tongbasis. Zoals bij reptielen bevinden de poten zich aan de zijkant van het lichaam. Sommige andere kenmerken, zoals de skeletbouw, verraden dat cloacadieren meer verwantschap hebben met reptielen dan met zoogdieren.

Magnetische velden

Met behulp van subtiele magnetische velden kunnen cloacadieren hun prooi opsporen. Aan de neuspunt van zowel het vogelbekdier als de mierenegel bevindt zich een soort ontvanger waarmee minieme elektrische spanningen worden opgevangen. Wormen, termieten, maden en andere insecten worden waarschijnlijk gelokaliseerd door de bewegingen die deze diertjes maken. Ook is het mogelijk dat de neuspunt voorzien is van stoffen die op methaangas reageren. Het is bijvoorbeeld bekend dat uit termietenheuvels methaangas ontsnapt, dat de mierenegel wellicht als magnetisch veld waarneemt. Er wordt nog volop onderzoek naar gedaan.

Zesde zintuig

Wetenschappers hebben het altijd als een raadsel ervaren hoe het vogelbekdier zijn prooi lokaliseert. Dit dier, zoals ook de mierenegel, is ’s nachts en in de schemeruren het actiefst. Het vogelbekdier jaagt dan onder water op kreeften, garnalen, larven en wormen. Maar wel met de oren en ogen dicht. Op zeker moment ontdekte men op de snavelpunt van cloacadieren knopvormige uitsteekseltjes die potentiaalverschillen detecteren. Dankzij de bewegingen van de prooi ontstaan elektrische stroompjes die het vogelbekdier opvangt. Het lot van de prooidiertjes is dan bezegeld.

Lichaamstemperatuur

Cloacadieren hebben een lichaamstemperatuur die ongeveer zeven graden lager is dan bij de mens. Om de temperatuur te regelen kan een mierenegel niet transpireren of hijgen om de warmte kwijt te raken. Om af te koelen begraaft hij zijn poten in de koude aarde en drukt hij zich dieper in zijn gegraven kuil.

Voortplanting van het vogelbekdier

Cloacadieren
(Monotremata)

Vogelbekdieren graven gangen in de oevers van rivieren en beken, vlak boven de waterspiegel. Deze gangen kunnen wel tien meter lang zijn. In het broedhol legt het vrouwtje enkele eieren met een zachte schaal. Daarna wordt het broedhol dichtgestopt met aarde om uitdroging van de eieren te voorkomen. De eieren drukt ze tegen haar buik. Al die tijd verlaat ze het hol niet. De blinde en naakte jongen krijgen gedurende vier maanden moedermelk. Daarna zijn ze in staat om te zwemmen en kunnen ze het hol uitkomen. 

De buidel van de mierenegel

De mierenegel plaatst de eieren - een of enkele - ongeveer twee weken na de paring meteen in haar broedbuidel. De eieren zijn dan ongeveer 1,5 centimeter groot, maar groeien uit tot wel vijftien centimeter, waarna het jong uit het ei kan kruipen. De mierenegel brengt het jong naar een soort schuilplaats en komt het elke dag voeden. Cloacadieren zogen hun jongen. Ze hebben echter geen tepels maar melkvelden. De melk stroomt uit de melkklieren op de huid, waarna de jongen het oplikken.

Lees verder
> Het vogelbekdier - een eierleggend zoogdier
> Karakteristieke kenmerken van zoogdieren
> Eenvoudige indeling van het dierenrijk
> De onuitroeibare bruine rat
> Coyote - de prairiewolf van Noord-Amerika

Bronvermelding

. https://dierenwiki.nl/wiki/cloacadieren

. https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/monotremata

. https://www.nationalgeographic.nl/dieren/a61154082/nieuwe-soorten-cloacadieren

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: Monotremata (cloacadieren); Ypna, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Platypus_BrokenRiver_QLD_Australia.jpg: Peterdvvderivative work: Bobisbob, CC BY 1.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/1.0>, via Wikimedia Commons

. bazzat2003, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

Namen van de armspieren

Van de ruim achthonderd spieren in het menselijk lichaam zijn er maar weinig skeletspieren zo functioneel als de armspieren. Het zijn skeletspieren, ofwel willekeurige spieren, die onder invloed staan van de wil. Deze spieren kunnen zich (tijdelijk) krachtig samentrekken voor onder andere de voortbeweging en het handhaven van een bepaalde lichaamshouding. Er zijn drie soorten spieren, waarvan de skeletspieren tot bepaalde spiergroepen behoren, zoals de arm- en beenspieren, de rugspieren en borstwandspieren. De werking ervan is groepsgewijs.

Inhoud

* Drie soorten spieren

    * Skeletspieren

    * Gladde spieren

    * Hartspier

* Spiergroepen

* Namen van de belangrijkste spieren van de armen (armspieren) 

   

Drie soorten spieren

Armspieren

Er zijn drie soorten spieren: skeletspieren die door middel van pezen aan het skelet zijn bevestigd; de hartspier die het bloed onvermoeibaar door het lichaam pompt; en gladde spieren, zoals de peristaltische spieren van de darmen en de wandspiertjes van de bloedvaten. Skeletspieren worden willekeurig genoemd, omdat ze onder invloed staan van de wil. In tegenstelling tot de gladde spieren ofwel onwillekeurige spieren die niet onder invloed staan van de wil.

Skeletspieren

Deze spieren bestaan uit langgerekte, sterke en parellel aan elkaar lopende, dwarsgestreepte spiervezels die zeer snel en krachtig kunnen samentrekken, maar slechts gedurende relatief korte tijd.

Gladde spieren

Deze spieren zijn kort, spoelvormig en bovendien dunner dan skeletspieren. De onwillekeurige spieren staan daarentegen niet onder invloed van de wil en kunnen langdurig samentrekken.

Hartspier

De hartspier vormt een uitzondering op de bovengenoemde spiersoorten. Deze spier wordt ook wel een holle spier genoemd. Het is een onwillekeurige spier die door de speciale bouw ervan op die van dwarsgestreepte spieren lijkt. Het betreft korte, zich vertakkende en onderling verbonden spiervezels die zich ritmisch kunnen samentrekken en letterlijk onvermoeibaar zijn.

Spiergroepen

De armspieren zijn dwarsgestreepte, onwillekeurige spieren, ofwel skeletspieren. Deze spiersoort is in te delen in groepen. Bovendien is de werking ervan groepsgewijs. De belangrijkste groepen zijn:

• borstspieren;
• buikspieren;
• rugspieren;
• armspieren;
• beenspieren;
• mimische spieren en kauwspieren.

Namen van de belangrijkste spieren van de armen (armspieren)

Armspieren

Weinig spieren zijn zo functioneel als de armspieren. Het scala aan bewegingen van deze spieren is zeer breed en verfijnd.

1. Biceps (tweehoofdige armspier) Deze spier loopt van het schouderblad naar het spaakbeen. De functie ervan bestaat uit het naar voren heffen van de arm en de flexie van de onderarm.

2. Triceps (driehoofdige armspier) De triceps loopt van het schouderblad en het opperarmbeen naar de ellepijp. Dankzij deze spier kan de arm gestrekt worden.

3. Musculus deltoideus (deltaspier) Deze spier loopt van het sleutelbeen en de schoudertop naar het opperarmbeen. Functie: het heffen van de arm naar voren en opzij.

4. Flexoren en extensoren, ofwel respectievelijk de buigers en strekkers van de vingers.

5. Pronatoren en supinatoren, ofwel de spieren die de pronatie (naar binnen en naar buiten draaien van de onderarm) en supinatie (naar buiten en naar binnen draaien van de onderarm) van de hand waarborgen.

6. Kleine handspiertjes Ze zijn nodig voor de fijne handbewegingen van de vingers en duim (fijne motoriek).

Lees verder
> Namen van de beenspieren
> De 10 belangrijkste verschillen tussen slagaders en aders
> Namen van de rugspieren
> Namen van de buikspieren
> Namen van de borstspieren (borstwandspieren)

Bronvermelding

. https://swsportmassage.nl/anatomie/armhand.htm

. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_spieren_van_de_mens

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: armspieren; See page for author, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons

. Abbeyelder, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons

. See page for author, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons

Cellulite (sinaasappelhuid) - zo kom je ervan af

Cellulite (sinaasappelhuid) komt voornamelijk bij vrouwen voor op de billen, bovenbenen en armen. Niet te verwarren met cellulitis, een bacteriële infectie van het bindweefsel. Bij cellulite heeft de huid en het onderhuids bindweefsel onder invloed van oestrogeen een bobbelige structuur gekregen. Aangezien een sinaasappelhuid in cosmetisch opzicht zeer ontsierend is, wil iedereen ervan af… en nog liever voorkomen dat je het krijgt. De hieronder opgesomde tips zijn het waard om uit te proberen. Baat het niet, dan schaadt het niet.

Inhoud

* Wat is cellulite (sinaasappelhuid)?

    * Symptomen

* Oorzaken van een sinaasappelhuid

* 10 tips om cellulite te verbannen

Wat is cellulite (sinaasappelhuid)?

Cellulite
(sinaasappelhuid)

Cellulite is feitelijk een opeenhoping van vet, vocht en afvalstoffen. Strengen vezelig weefsel trekken de huid naar binnen en laten de vetcellen uitpuilen. De achterliggende oorzaak is een slechte bloedcirculatie, waardoor vet, afvalstoffen en vocht niet goed meer afgevoerd kunnen worden. De onregelmatige huidstructuur in de vorm van putjes en bobbels ontstaat dan door een verharding van het bindweefsel.

Symptomen

In de huid vormen zich putten en bobbeltjes. Het doet met enige fantasie denken aan de schil van een sinaasappel. De huid kan ook koud aanvoelen door de slechtere bloedcirculatie. Op plaatsen waar cellulite zich doet gelden, zal men niet gauw bruin worden.

Oorzaken van een sinaasappelhuid

Oestrogeen is een van de boosdoeners van cellulite. Daarnaast hebben mannen doorgaans minder vet onder de huid en een wat andere structuur van het bindweefsel, zoals minder collageen en kleinere vetklieren. Het is om die reden dat meer dan 80 procent van de vrouwen last heeft van cellulite. Hieronder de belangrijkste oorzaken van deze huidaandoening:

• voeding met weinig vezels en vitaminen;
• erfelijke aanleg;
• weinig lichaamsbeweging;
• overgewicht;
• hormoonwerking.

10 tips om cellulite te verbannen

1. Voorkom overgewicht

Elk pondje gaat door het mondje. Overgewicht werkt cellulite in de hand. Blijf dus op uw ideale BMI.

2. Gezonde voeding

Kies altijd voor veel vers fruit en groenten. Ze bevatten relatief weinig calorieën, maar toch veel voedingsstoffen. Ook puur vruchten- en groentesap zijn heel gezond.

3. Voorkom obstipatie

Statistisch gezien vormen vrouwen die veel last hebben van verstopping een risicogroep voor het krijgen van cellulite. Meestal is obstipatie op te lossen door vezelrijk te eten. De voeding gaat dan sneller door het maagdarmkanaal. Voldoende water drinken - 1,5 - 2 liter per dag - is eveneens belangrijk. Eet ’s ochtends eventueel muesli, als het maar vezelrijk is. Kauw goed op het eten.

4. Rust goed uit… eventueel in bad

Cellulite
(sinaasappelhuid)

Neem voldoende rust. Wie een bad heeft, kan er heerlijk in ontspannen. Voeg eventueel twee bekers zeezout aan het water toe. Het is een eenvoudig middel om de huid na twintig minuten ontspannen en heel zacht te laten aanvoelen.

5. Zorg voor een ‘ademende’ huid

Let dus op dat de bloedvaatjes in en onder de huid zich kunnen verwijden. Dat stimuleert de afvoer van afvalstoffen. Om het bovenstaande te bewerkstelligen, dient men veel water te drinken, liefst 1,5 - 2 liter per dag. Mijd zout. Zet het zoutvaatje dus niet op tafel tijdens de maaltijden. Zout houdt immers water vast en verergert cellulite. Stop met koffie en roken. Ze zijn beide vaatvernauwend.

6. Masseer de cellulite

Zachte, knedende massage op de hardnekkige plaatsen (bv. dijen) is ideaal. Ga eventueel naar een masseur.

7. Spierversterkende oefeningen

Ga naar de fitness en doe krachtoefeningen, zoals gewichtheffen. Het heeft een zeer positieve invloed op het bestrijden van sinaasappelhuid.

8. Ademhalingsoefeningen

Ga op yoga om te leren goed en en diep vanuit het middenrif te ademen. De opname van meer zuurstof verbetert de vetverbranding. Ook afvalstoffen, zoals kooldioxide, worden dan sneller afgevoerd. Op de juiste wijze ademen verbetert met andere woorden de gaswisseling in de longen en cellen.  

9. Kalmte kan je redden

Gespannen spieren laten cellulite meer opvallen. Kalmeer dus, mijd stress. Zoals met yoga voor een betere ademhaling, soepele spieren en een leniger lichaam.

10. Alternatieve methoden

De bewezen werking van de meeste alternatieve methoden is er niet, maar men kan het altijd uitproberen, Baat het niet, dan schaadt het niet. Zoals cellulite-olie en anticellulitecrème. Sommige schoonheidsspecialisten adviseren om salie-, cypres- of jeneverbesolie in het badwater te doen. Ze zijn een vorm van massage en worden door de huid geabsorbeerd om de cellulite van binnenuit te bestrijden.

Lees verder
> Eenvoudige ontspanningsoefening tegen stress
> Eerste bezoek aan de huisarts - anamnese en onderzoek
> Veel lichaamsbeweging is gezond voor ouderen
> Osteoporose (botontkalking) - oorzaken, behandeling, preventie

Bronvermelding

. https://www.clinicofskin.nl/blog/wat-is-cellulite-en-hoe-krijg-ik-het-weg/

. https://nl.wikipedia.org/wiki/Sinaasappelhuid

. https://thoord.nl/aandoening/cellulite/

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: stethoscoop met laptop; Daniel Sone (photographer), Public domain, via Wikimedia Commons

. MikeMunoz39, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons

. Lanzi, CC BY 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/3.0>, via Wikimedia Commons

Yoganidrasana - kort samengevat

Voor velen is het onbegrijpelijk dat yoganidrasana (yoga-slaaphouding) ontspannend werkt, zelfs slaapverwekkend. Gevorderde yogi’s denken daar anders over. In de Indiase mythologie heeft yoganidrasana betrekking op Vishnu’s rustperioden tussen de scheppingscycli in. De asana geeft een weldadig gevoel in de rug en wordt door veel yogi’s als slaaphouding gebruikt. Andere voordelen zijn een soepele rug en een uitstekende spijsvertering. Vermoeidheid en stress zullen merkbaar verminderen.

Inhoud

* Achtergrond van yoganidrasana (yoga-slaaphouding)

    * Mythologie

* Technische aspecten

* Let op het volgende

* Voordelen

    * Therapeutische toepassingen

Achtergrond van yoganidrasana (yoga-slaaphouding)

In het Sanskriet betekent nidra ‘slaap’, ‘rust’ of ‘ontspannen’. Asana wil zeggen ‘(zit)houding’. Deze asana uit hatha-yoga is bedoeld voor gevorderden. Wie deze yogahouding beheerst, zal er ook de voordelen van erkennen. Bij voldoende lenigheid bevinden de gekruiste enkels zich in de nek, waarbij de voeten aldus een kussen vormen waarop het hoofd kan rusten.

Mythologie

Volgens de Indiase mythologie ademt Shiva - een van de drie belangrijkste goden in het hindoeïsme - aan het begin der tijden de schepping uit, opdat alles kan groeien en evolueren. Aan het einde van een scheppingscyclus ademt Shiva het universum weer in. De groei (Shiva’s uitademing) van het heelal en alles wat daarin gebeurt, waaronder ook het aardse leven, is in het wetenschappelijke denken te vergelijken met de periode na de ‘oerknal’, waarin we ons sinds lang bevinden. Na een zekere duizelingwekkend lange periode ademt Shiva het universum weer in en ligt de schepping opnieuw verborgen in Shiva. De rustperiode tussen twee scheppingscycli wordt in de Indiase mythologie de slaap (nidra) van Shiva genoemd.

Technische aspecten

Yoganidrasana
(yoga-slaaphouding)

Belangrijk is dat u eerst de beginnershoudingen van hatha-yoga beheerst. Ze vormen immers de basis van de asana’s voor gevorderden, waarvan yoganidrasana er een is.

1. Ga eerst in savasana (lijkhouding).
2. Houd de benen gestrekt, de armen ontspannen aan weerszijden van het lichaam.
3. Buig nu de knieën en druk het rechterbeen achter de schouder; houd de enkel met twee handen vast en plaats de rechtervoet over het hoofd. Zorg ervoor dat de nek zich tussen de kuit en de enkel bevindt.
4. Nu is de linkervoet aan de beurt, die onder de rechtervoet geplaatst dient te zijn. Kruis de voeten bij de enkels.
5. Adem rustig door in de yoga-ademhaling.
6. Herhaal de oefening na enige tijd, waarbij u met het linkerbeen begint. De rechtervoet rust dan onder de linkervoet.
7. Kom terug in savasana (lijkhouding) en ontspan grondig.

Let op het volgende

Schik de voeten als een soort kussen achter uw hoofd, plaats ze dus een voor een in de nek. De weldadige ontspanning van yoganidrasana (yoga-slaaphouding) zult u pas ervaren als u de asana volledig beheerst. Mijd deze yogahouding bij gewrichtsklachten en zwangerschap. Gebruik yoganidrasana als een van de afsluitende houdingen na een yogasessie.

Voordelen

Wie yoganidrasana beheerst, zal geen last hebben van spijsverteringsklachten en een lenige rug krijgen, als van een kat. Vermoeidheid en stress zullen verdwijnen en plaats maken voor een weldadige ontspanning zodra u in de yoga-slaaphouding gaat. Er zijn yogi’s die in deze asana slapen. In kundalini-yoga wordt yoganidrasana ingezet voor het stimuleren van de Svadisthana-chakra, de tweede chakra die vitaliteit en balans in de ruimste zin van het woord brengt.

Therapeutische toepassingen

Yoganidrasana (yoga-slaaphouding) wordt als ondersteunende therapie ingezet bij onder andere de volgende klachten en aandoeningen:

• vermoeidheid;
• obstipatie;
• angststoornissen;
• gebrek aan eetlust;
• menstruatieklachten;
• stijve rug, schouders en hamstrings;
• verkeerde lichaamshouding;
• gebrek aan vitaliteit;
• concentratiestoornissen;
• stress.

Lees verder
> Hatha-yoga - een korte uitleg
> Padma mayurasana - kort samengevat
> Viranchyasana - kort samengevat
> Visvamitrasana
> Eka pada koundinyasana I (albatroshouding)

Bronvermelding

. 'Gheranda Samhita', C. Keus, Ank-Hermes, Deventer

. 'Light on Yoga', B.K.S. Iyengar, Georg Allen & Unwin Ltd., London

. 'Yoga und Medicin', Jurg Wunderli, J. Fink Verlag, Stuttgart

Fotoverantwoording

. Inleidingsfoto: yoganidrasana (yoga-slaaphouding); Mr. Yoga, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

. Mr. Yoga, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons